Tabaq tartıw

Tabaq tartıw mádeniyatı

TABAQLARDI TARTIW MÁDENIYATI.

Atadan tárbiya, anadan úlgi alǵan adam dástúrlerge nemquraydılıq penen bilimsizlik tanıtpaydı. Tabaq tartıwdıń da ózine say mádeniyatı, talapları bar. Egerde tabaq tartılatuǵın waqıtta usı talaplarǵa say mádeniyatlılıq kórsete bilmesek, qonaqqa sıylı tabaq tartqan húrmetimizdiń sıyqı qalmaydı. Bunıń ushın ata-babamızdıń ustanǵan dástúri menen mádeniyatına qattı itibar berip, sonı reti menen orınlaǵan durıs.

1. Bastı er-azamat, yamasa sol úydiń bas iyesi alıp kelgeni durıs. Yaǵnıy, bul "úy iyesiz emes"--degen uǵım ańlatadı.

2. Bastı tumsıǵın aldına qaratıp alıp keliwi tiyis, óytkeni, qoy tumsıǵı menen alǵa qaray jayıladı, bul qonaqqa "isiń alǵa qaray ilgerilesin"--degen jaqsı niyet, tilekti de bildiredi. 3. Shekesin qasqalaw, bastıń mańlay tusı shabılǵan bolıwı tiyis, bul "tórt qubılası teń bolsın",---degen maǵına beredi. 4. Bastı uslaǵan adam bastıń oń qulaǵın kesip alıp, sol úydiń eń jası kishisine usınadı. Sebebi, oń qulaq balalardıń nesiybesi bolıp esaplanadı. Bastıń mańlay tusınan kesip alıp, sol úydiń erjetip kiyatırǵan balasına usınadı, bul "keleshekte eldiń bası bolsın",--degen jaqsı niyetti bildiredi. 5. Bastıń tisi qaǵıp alınǵan, tili tolıq tazalanǵan bolıwı kerek, tisi menen kelgen bas jaǵımsız kórinis berip, ol kelgen qonaqqa degen húrmetsizlikti bildiredi. Erte waqıtlarda kelgen qonaqqa burınnan aytalmay júrgen ókpesi bar bolsa, tisi qaǵılmaǵan bas tartatuǵın bolǵan. Bunı kelgen qonaq ta túsinip, tamaq jelinip bolınǵannan soń, úy iyesinen qanday ókpesi barın sorap, keshirim sorap, tatıwlasıp qaytatuǵın bolǵan.

Adam qátelikten emes, bilimsizlikten súrinip gáp-sóz bolıwı múmkin, sonlıqtan jas er-azamatlar, kelinler xalqımızdıń hár bir salt, dástúriniń astarında jatırǵan filosofiyanı itibarlılıq penen uǵınıp, qonaq kútkende, qazan-oshaq basındaǵı qaǵıydalardı este saqlap, sonı ustanǵanı durıs.

Túye tawıq hám shaytan tawıq soyılǵanda tabaqqa salınıp tartılatuǵın múshelerdi de bilip júrgen paydalı. Sebebi, qońsılas xalıqlarda "túye tawıq--qaraqalpaqtıń qoyı, oǵan jetetuǵın as bolmas",--degen maqtaw sózler bar. Bunda Bas tabaq, tet tabaq degenler boladı.