Kontentke ótiw

Abdoulaye Wade

Wikipedia — erkin enciklopediya
Abdoulaye Wade
3-Senegal Prezidenti
Wákillik dáwiri
2000-jıl 1-aprel — 2012-jıl 2-aprel
Jeke maǵlıwmatları
Tuwılǵan sáne29-may 1926(1926-05-29) (99 jasta)
Tuwılǵan jeriKebemer, Senegal
Siyasiy partiyasıSenegal Demokratiyalıq partiyası
Dinisúnniy islam
Wade hám Braziliya Sırtqı isler ministri Celso Amorim
Wade aldınǵı AQSh Prezidenti George W. Bush menen birge, 2003-jıl iyul
Braziliya Prezidenti Lula da Silva hám Wade, 2005-jıl aprel

VAD (Uade) Abdullay (1926-jıl 29-may, Senegaliipg Sen-Lui sh.)[1] — Senegaldiń úshinshi Prezidenti. 2000-2012-jıllarda islegen Ueyd, sonday-aq, Senegal demokratiyalıq partiyasınıń (Senegalese Democratic Party) bas xatkeri lawazımında da islep kelmekte. 1974-jılı[2][3] shólkemlestirilgen partiyaǵa Ueyd 1978-jılı qosıldı hám uzaq waqıt oppoziciya jetekshisi boldı. Prezident bolıw ushın 4 márte saylawda qatnasqan, biraq 2000-jılı Abdu Diuftan aldın saylawda jeńip shıǵıp, mámleket basshısı boldı.

Siyasiy jaǵdayınan aldınǵı ómiri

[redaktorlaw | derekti redaktorlaw]

Ueyd 1926-jılı Kebemer qalasında tuwılǵan. Geypara gáp-sózlerge qaraǵanda, Ueyd 1924-jılı tuwılǵan[4], biraq rásmiy túrde ol 1926-jılı tuwılǵan. Wade Franciyanıń Condorcet liceyinde huqıqtan tálim alǵan hám oqıtıwshılıq etken. Ueyd huqıq hám ekonomika boyınsha eki doktorant dárejesine iye, sonday-aq, Sengeal, Dakar universiteti huqıq hám ekonomika fakultetiniń dekanı[2]. Vivyan Ueydke turmısqa shıqqan Ueydtiń Sindjely ismli bir qızı hám Karim ismli bir ulı bar. Karim — Islam konferenciyası shólkeminiń milliy agentligi baslıǵı.

Siyasiy ómiri

[redaktorlaw | derekti redaktorlaw]

1974-jılı Mogadishoda bolıp ótken Afrika awqamı shólkeminiń májilisinde Ueyd Senegal prezidenti Leopold Sedar Sengordan waqıttıń jańa partiya dúziw tilegin soradı hám Sengor oǵan unamlı juwap berdi. Sonnan keyin 1974-jıl 31-iyulde Senegal demokratiyalıq partiyasına tiykar saldı[5][6]. Dáslep leyboristler partiyası sıpatında dúzilgen Senegal demokratiyalıq partiyası keyin ala liberalizmdi qabıl etti. Ueyd 1978-jılǵı birinshi prezidentlik saylawında Sengorǵa qarsı 17,38% dawıs aldı[7]. Sonday-aq, ol 1978-jılı Senegal Milliy Assambleyasına saylanǵan hám 1980-jılǵa shekem usı jerde bolǵan[3]. Ol 1980 hám 1983-jıllardaǵı saylawlarda qatnasqan hám bárqulla Sengordıń miyrasxorı Diuftan artta qalǵan[7]. 1988-jılǵı saylawlarda bolsa saylaw nátiyjelerine keskin narazılıq bildirgeni ushın qamaqqa alındı, biraq shártli azat etildi. Keyin Franciyaǵa bardı, biraq 1990-jılı qaytıp keldi.

1991-jıl aprelde Ueyd hám onıń basqa 4 partiyalası hákimiyattaǵı Socialistlik partiya menen milliy birleskenlik húkimetin dúzdi, Ueyd bolsa mámleketlik ministr boldı[8][9]. 1992-jıl oktyabrde Ueyd hám onıń basqa dosları socialistlik partiya mámleketti jeke ózi basqarıp atırǵanın aytıp, májilisti tárk etti. 1993-jılǵı saylawlarda ol 32% dawıs alıp, jáne 58% dawıs alǵan Diuftan keyin ekinshi orındı iyeledi[7][8]. 1993-jılı may ayında Konstituciyalıq sud baslıǵınıń orınbasarı Babacar Sèye óltirilgende, Ueyd penen birge basqa partiyalasları da policiya tergewine kirgizildi. Ueyd, onıń zayıbı hám Millet májilisindegi eki partiyalası adam óltiriwge sheriklikte ayıplandı[10]. 1994-jıl fevralda bolsa Ueyd basqalar menen birge mámleket qáwipsizligine qáwip salıw ayıbı boyınsha qamaqqa alındı. Ueyd hám basqa ayıplanıwshılar 1994-jılı 4-iyulde azat etildi.

Ueyd 1995-jılı mámleket ministri lawazımında jáne qatnastı. 1998-jılı parlament saylawlarında Millet májilisine saylanǵan bolsa da, ol 1998-jıldıń iyul ayında «meniń islep atırǵan jumısımdı orınlaw ushın jeterli deputat bar» dep octavkaǵa shıqtı.

2000-jılǵı saylawlar hám dáslepki saylanıwı

[redaktorlaw | derekti redaktorlaw]

Jumıstan shıqqanna keyingi bir jıldı Franciyada ótkizgen Wade 1999-jıl 27-oktyabrde Senegalǵa qaytıp keldi[11]. 2000-jılǵı prezidentlik saylawlarında 2000-jıl 27-fevralda bolıp ótken birinshi turda 31% dawıs penen jáne Diuftan artta qaldı, biraq bul sapar birinshi márte Diuf birinshi turda jeńimpaz bola almadı hám sonıń ushın 19-martta ekinshi tur saylawları ótkerildi. Wade bul turda 58,49% dawıs[12] penen jeńip shıqtı. 2000-jıl 1-aprelde Ueyd prezident boldı hám prezident bolıwdan kóp ótpey saylawlarda úshinshi orındı iyelegen Mustafa Niasseni Bas ministr etip tayınladı.

2012-jıl 2-aprelde prezidentlik lawazımın Makki Salǵa tapsırdı.

Derekler

[redaktorlaw | derekti redaktorlaw]
  1. ↑ World Leaders 2003: Senegal: Personal Background 6-2-2010 sánesinde Wayback Machine saytında arxivlendi., Encyclopedia of the Nations.
  2. ↑ 2,0 2,1 Profiles of People in Power: The World's Government Leaders (2003), page 457.
  3. ↑ 3,0 3,1 Profile of Wade 8-10-2009 sánesinde Wayback Machine saytında arxivlendi. at PDS web sayt.
  4. ↑ Naomi Schwarz, "Senegal's President Seeks Re-Election Amid Worsening Problems" 9-4-2008 sánesinde Wayback Machine saytında arxivlendi., VOA News, October 16, 2006.
  5. ↑ Dominique Mataillet, "Senghor reconnaît le parti de Wade" 23-2-2008 sánesinde Wayback Machine saytında arxivlendi., Jeuneafrique.com, 6-avgust 2006 .
  6. ↑ Tidiane Dioh, "Sous l'étiquette libérale" 23-2-2008 sánesinde Wayback Machine saytında arxivlendi., Jeuneafrique.com, 21-oktyabr 2002.
  7. ↑ 7,0 7,1 7,2 Elections in Senegal 31-8-2018 sánesinde Wayback Machine saytında arxivlendi., African Elections Database.
  8. ↑ 8,0 8,1 Richard Vengroff and Lucy Creevey, «Senegal: The Evolution of a Quasi Democracy», in Political Reform in Francophone Africa (1997), ed. Clark and Gardinier, pages 207–208.
  9. ↑ "Rapport des Missions d'Observations des Elections Presidentielles«, 2000 election 4-3-2016 sánesinde Wayback Machine saytında arxivlendi..
  10. ↑ Senegal Human Rights Practices, 1993 19-1-2012 sánesinde Wayback Machine saytında arxivlendi., U.S. Department of State.
  11. ↑ »Senegal: Opposition leader Wade to meet colleagues on election plan", Radio France Internationale (nl.newsbank.com), October 28, 1999.
  12. ↑ "Senegal's Wade names prime minister" 15-6-2006 sánesinde Wayback Machine saytında arxivlendi., Reuters, April 2, 2000.
«https://kaa.wikipedia.org/w/index.php?title=Abdoulaye_Wade&oldid=142249» saytınan alınǵan