Akciya
Akciya – bul háreket etiw múddeti belgilenbegen, akcionerlik jámiyettiń ustavlıq kapitalına yuridikalıq yamasa fizikalıq shaxs tárepinen belgili úlestiń qosılǵanın tastıyıqlaytuǵın, usı jámiyettiń múlkine onıń iyesiniń qatnasıwın tastıyıqlaytuǵın hám oǵan dividend alıw, ádette, bul jámiyetti basqarıwǵa qatnasıw huqıqın beretuǵın bahalı qaǵaz. Yaǵnıy akciya – bul akcionerlik jámiyet nege iye bolsa, sonıń bárin de akcionerdiń úlesi, kapitaldıń, múlktiń, dáramattıń bir bólegine onıń nızamlastırılǵan huqıqı. Jámiyettiń ózi qanshelli jasasa, ol da sonshelli waqıt jasaydı, bul waqıt ishinde usı akciyanıń kóplegen iyeleri almassa da, eger akcionerlik jámiyet ashıq túrdegi bolsa, onda akcioner akciyalardı jámiyetke qaytarmaw huqıqına iye. Akcioner kapitalı bólinbeydi.
Akciyalar emissiyası tómendegi jaǵdaylarda: akcionerleskende, yaǵnıy ustavlıq kapitaldı dúziw ushın akcionerlik jámiyetti shólkemlestirgende, mámleketlik kárxananıń akcionerlik jámiyetke aynaldırǵanda hám ustavlıq kapital (ekilemshi emissiya) kóbeygende ámelge asırıladı.
Jámiyettiń ustavlıq kapitalı jámiyettiń akcionerler tárepinen satıp alıngan akciyalarınıń nominal bahasınan quraladı. Jámiyet tárepinen shıǵarılatuǵın barlıq akciyalardıń nominal bahası bir qıylı bolıwı tiyis. Minimal ustavlıq fond (kapital) biziń respublikamızdıń aymaǵında jańadan dúzilgen ashıq akcionerlik jámiyetler ushın jámiyet dizimge alınǵan sánege nızamshılıq penen belgilengen eń az xızmet haqınıń keminde eki júz ese summasın, al jabıq akcionerlik jámiyet ushın jámiyet dizimge alınǵan sánege nızamshılıq penen belgilengen eń az xızmet haqınıń júz ese summasın qurawı tiyis.
Jámiyettiń ustavlıq kapitalı akciyalardıń nominal bahasın kóbeytiw yamasa qosımsha akciyalardı jaylastırıw jolı menen kóbeytiliwi múmkin.
Akciyalardıń nominal bahasın kóbeytiw jolı menen jámiyettiń ustavlıq kapitalın kóbeytiw haqqında hám jámiyettiń ustavına tiyisli ózgerisler kirgiziw haqqında sheshim akcionerlerdiń ulıwma jıynalısında yamasa jámiyettiń Baqlaw keńesi tárepinen qabıl etiledi, eger jámiyettiń ustavına yamasa akcionerlerdiń ulıwma jıynalısınıń sheshimine muwapıq jámiyettiń Baqlaw keńesine usınday sheshim qabıl etiw huqıqı berilse. Qosımsha akciyalar jámiyettiń ustavı menen belgilengen járiyalanǵan akciyalar muǵdarı sheginde ǵana jámiyet tárepinen jaylastırılıwı múmkin.
Qosımsha akciyalardı jaylastırıw jolı menen jámiyettiń ustavlıq fondın kóbeytiw haqqında sheshim akcionerlerdiń ulıwma jıynalısında yamasa Baqlaw keńesi tárepinen qabıl etiledi, eger bul ustavta názerde tutılǵan bolsa.
Jaylastırılatuǵın qosımsha jay (ápiwayı) akciyalardıń hám bul túrdegi járiyalanǵan akciyalardıń muǵdarı (úlesi) sheginde artıqmashlı akciyalardıń hár tipiniń muǵdarı olardı jaylastırıw múddetleri hám shártleri, sonday-aq nızamǵa muwapıq jaylastırılatuǵın akciyalardı artıqmashlı satıp alıw huqıqına iye akcionerler ushın qosımsha akciyalardı jaylastırıw jolı menen jámiyettiń, ustavlıq fondın kóbeytiw haqqındaǵı sheshim menen belgilengen bolıwı tiyis.
Akcionerlerdiń ulıwma jıynalısında dawıslardıń jigirma bes procentten aslamına iye mámleketke tiyisli akciyalar paketi bolǵanda qosımsha akciyalardı shıǵarıw jolı menen jámiyettiń ustavlıq kapitalın kóbeytip barıw tek ǵana múlkti basqarıw boyınsha mámleketlik komitettiń wákilligi bolıp tabıladı.
Jámiyettiń ustavlıq kapitalı akciyalardıń nominal bahasın azaytıw yamasa olardıń ulıwma sanın qısqartıw jolı menen, sonıń ishinde akciyalardıń bir bólegin jámiyet tárepinen satıp alıp, sońın ala ótew jolı menen azaytılǵan bolıwı múmkin.
Akciyalardıń bir bólegin satıp alıw hám ótew jolı menen jámiyettiń ustavlıq kapitalın azaytıwǵa ruxsat etiledi, eger usınday imkaniyat jámiyettiń ustavında názerde tutılǵan bolsa.
Jámiyet ustavlıq kapitaldı azaytıwǵa haqlı emes, eger bunıń aqıbetinde onıń muǵdarı jámiyettiń ustavındaǵı tiyisli ózgerisler dizimge alınǵan sánege belgilenetuǵın jámiyettiń ustavlıq fondınıń nızam menen belgilengen minimal muǵdarınan az bolıp qalsa.
Jámiyettiń ustavlıq kapitalın azaytıw haqqında hám ustavına tiyisli ózgerisler kirgiziw haqqında sheshim akcionerlerdiń ulıwma jıynalısında qabıl etiledi. Ustavlıq kapitaldı azaytıw haqqında sheshim qabıl ete otırıp akcionerlerdiń ulıwma jıynalısı fondtı azaytıw sebeplerin kórsetedi hám onı azaytıw tártibin belgileydi. Ustavlıq kapitaldı azaytqanda jámiyetti saplastırǵan jaǵdayda názerde tutılǵan akcionerlerdiń máplerin qorǵaw shártlerin saqlaw zárúr.
Akciya - belgili sharayatlarda óz kapitalların kóbeytiwge, olardı inflyaciyadan qorǵawǵa imkaniyat beretuǵın bahalı qaǵazlardıń birden-bir túri. Akciya – akcionerlik jámiyettiń akcionerleri aldında qarız minnetlemesi.
Jámiyet óz akciyaların satıp alıw huqıqına iye. Biraq bir qatar ellerdiń nızamlarında eger jámiyet tólewge uqıpsız bolsa, onda ol óz akciyaların satıp alıw huqıqına iye emes degen reje bar. Eger usınday satıp alıw bul jámiyettiń tólew uqıpsızlıǵına alıp kelgen jaǵdayda da tap bunıń ózi názerde tutılǵan. Nızamlarda akciyalardı bólsheklewge ruxsat etilgen. Aylanıstagı akciyalardıń hár biri akciyalardıń kóp sanına bólingen bolıwı múmkin.