Albrecht Dürer

Albrecht Dürer
Albrecht Dürer
Tuwılǵan sánesi	21-may 1471
Qaytıs bolǵan sánesi	6-aprel 1528 (56 jasta)

Albrecht Dürer (aytılıwı: Albrext Dyurer; 1471-jıl 21-may — 1528-jıl 6-aprel) — nemec xudojnigi, matematik hám poligrafist^[1]. Kesh gotika Flamandiya kórkem-ónerin paydalandı^[2]. Rembrant hám Goya menen birge eski baspalardıń eń áhmiyetli atlarınan biri.

Ómiri

Dyurerdiń ákesi zerger bolip, 1455-jılı Vengriyadan kelip, Nyurnbergke ornalasqan. Dyurer balalıǵın ákesiniń zergerlik dúkanında jumıs islep ótkergen. 1486-jılı ákesiniń baslaması menen súwretshi hám aǵashqa baspa basatuǵın usta Mixael Volgemuttıń (1434-1519) ustaxanasına shákirt bolıp kirdi. 1489-jılı jumısın toqtatıp sayaxatqa shıqtı. Ol sol jılları tez-tez sayaxatqa shıǵıp, Bazel, Elzas hám Gollandiya qalalarında boldı. Ol 1493-94-jılları qısqa waqıt Strazburgta boldı. Soń Bazelge qayttı.

1494-jıl mayda Nyurnbergke qaytıp, sawdagerdiń qızı Agnes Freyge úylengen Dyurer 1494-jıl gúzde Italiyaǵa birinshi saparın ámelge asırdı. Sayaxat 1495-jıldıń báhárine shekem dawam etti. Italiya sayaxatınan júdá zawıqlangan Dyurer Veneciyada bolǵan waqtında Orta Italiya xudojnikleriniń gravyuraların kórdi. Florenciyalı xudojnik Antonio Pollaiulo dóretiwshiliginen tásirlengen.

1505-jıldıń gúzinde ekinshi márte Italiyaga barǵan Dyurer Italiyada 1507-jıldıń qısına shekem boldı. Ol waqtınıń kóp bólegin Veneciyada ótkerdi. Veneciyalı xudojniklerden Jovanni Bellini oǵada úlken tásir kórsetken. 1507-jılı Italiyadan qaytıp kelgennen keyin Nyurnbergte sawlatlı úyge iye boldı.

Muqaddes Rim-German imperatorı Maksimillian I 1512-jılı Nyurnbergte bolǵan waqıtta Dyurerdi óz qáwenderligine aldı. Dyurer 1519-jılı Maksimillian I ólgenge shekem onıń xızmetinde isledi. 1519-jılı Maksimillian I ólgennen keyin óz xızmet múddeti tamamlanıp, Dyurer 1520-jılı hayalı menen birge sońǵı mártebe Gollandiyaǵa bardı. Niderlandiyada ol Nijmegen hám Keln arqalı Anverske bardı hám ol jerde 1521-jıldıń jazına shekem boldı. Ol 1520-jıl dekabrde Zelandiyaǵa bardı, 1521-jıl aprelde Brugge hám Gent qalalarına bardı. Ol Gollandiyada da súwret salıwdı dawam ettirip, Gollandiya súwretlerinen tásirlengen kóplegen súwretler saldı. Bular «Anna Selb Drit portreti», «Áziz Iyeronim portreti» (1521), «Bernxard fon Resten portreti» sıyaqlı kartinalar bolıp tabıladı.

1521-jıl iyulda Dyurer hayalı menen Nyurnbergke qaytıp kelip, sol jerde awırıp qaladı. 1528-jıl 6-aprelde qaytıs bolǵan Dyurer Nyurnbergtegi Yoxannesfridxof (Yuhanna qábirstanı)ǵa jerlengen. Ózi jetistirgen xudojnikler kórsetkenindey, ol óz dáwiriniń eń abıraylı xudojnikleri hám naǵıs oyıw ustalarınan biri edi. Haqıyqatında da florenciyalı xudojnik Giorgi Vasari «Le Vite de piu eccellenti architelli, pittori, e scultori Italiani» (1550; ataqlı italiyalı arxitektor, xudojnik hám músinshilerdiń ómiri) kitabında Dyurer haqqında maqtawlar menen sóz etken.

Shıǵarmaları

Ol 13 jasında óziniń portretin, 14 jasında «Madonna hám muzıka perishteleri» portretin islep, óziniń dáslepki súwretlew qábiletin dálilledi.

Italiyada da súwret salıwdı dawam ettirgen Dyurer bir qatar akvareller islep, Qubla Tirol Alp tawların súwretlegen. Sonday-aq, ol «Gerkules hám Stymphalis qusları» atlı kompoziciyasın jarattı.

Ol 1490-jılı óziniń birinshi maylı boyawı bolǵan ákesiniń portretin isledi. Ol «Áziz Iyeronim arıslandı emlep atır» degen at penen birinshi terek baspasın Bazel qalasında islegen. Ol Strasburg qalasında óziniń dáslepki dóretiwshilik shıǵarmalarınan birin pergamentke salǵan portretinde jarattı (1493). Sonday-aq, Strasburg qalasında diniy súwretler salǵan.

1490-jıllardıń aqırı Dyurer shıǵarmalarınıń sanı artqan jıllar boldı. 1497-jılı «Sampson hám Arıslan», 1498-jılı «Gerkules hám Stymphalis qusları» filmindegi Geraklge uqsas usılda «Drezden panno» súwretinen basqa sol jılı óziniń jáne bir portretin isledi. Sol jılı ol jáne bir jumısı «Máhsher» atlı aǵash baspasın shólkemlestirdi. 1499-jılı Osvolt Kreldiń yarım boylı portretlerin isledi; sol jılı Nyurnbergli Tucherler shańaraǵınan úsh aristokrattıń portretlerin isledi.

XVI ásirge kelip Dyurer jáne birneshe súwretler isledi. Bular: 1500-jılda islengen «Óz portreti», 1500-10-jıllarda islengen «Meriemniń ómiri», 1500-jılda islengen «Jas jigittiń súwreti», bunda Nyurnbergli Tucherler shańaraǵınıń birewi súwretlengen.

1504-jılı «Adam hám Hawa ene» atlı ataqlı gravyurasın islegen Dyurer sol jılı óz shákirtleriniń járdeminde «Úsh korol altarı» atlı súwretin isledi. Bul «Úsh korol altarı» dúzilisi Dyurerdiń «Boljawshı korollar ibadatxanası», «Barabanshı hám shabandoz», «Ayub hám onıń hayalı» sıyaqlı súwretlerinen tásirlengen edi.

Veneciyada bolǵan waqtında kóplegen shıǵarmalar sızǵan. Bular: «Jas Isa shıpakerler arasında» (1506), kóplegen yarım ólshemli súwretler (1505-07), «Gúlsheńberler bayramı» (1506; úlken altar panno) sıyaqlı kompoziciyalardı sanaw múmkin. Ol, sonday-aq, «Adam ata hám Hawa ene» (1507), «On mıńlardıń sheyit bolıwı» (1508), «Muqaddes úshlik ibadatı» (1511) sıyaqlı 2-súwretlerden tısqarı, 1507-13-jıllar aralıǵında Isa payǵambardıń basınan keshirgenlerin bayanlawshı bir qatar mıs hám aǵash gravyuraların islegen.

Ol 1512-jili Nyurnbergte bolgan waqtında «Ricar, ólim hám shaytan», «Áziz Iyeronim jumis bólmesinde», «Melankoli I» sıyaqlı eń ataqlı mis gravyuraların islegen (1513-14). Ol imperatordıń ibadat kitabınıń shetlerin bezewde belgili nemec xudojnikleri menen birge islesken. 1515-18-jıllar aralıǵında temir plitalar hám bir qatar kislotalar menen temir presslewdi de ámelge asırdı. Ol 10 jıl ishinde imperatordıń eki portretin (1519) hám «Lukreciya» (1518) sıyaqlı belgili súwretlerin isledi.

Zelandiyada bolǵan waqtında «Anna Selb Drit portreti», «Áwliye Iyeronim portreti» (1521), Bernhard fon Resten portreti sıyaqlı imaratlar.

Ol óziniń eń belgili shıǵarmaları biri «Tórt xalifa» shıǵarmasın nawqas waqtında islegen.

Galereya

1495, National Gallery, London
1498, Museo del Prado, oil on wood panel
1505, Kunsthistorisches Museum
1505, National gallery
1512, oil on panel, Kunsthistorisches Museum
Bernhard von Reesen, 1521, Kunsthistorisches Museum, Gemäldegalerie
Hieronymus Holzschuher, 1526

Derekler

↑ . Historical dictionary of contemporary Germany. Lanham, Md.: Rowman & Littlefield Publishers, 2016. ISBN 978-1442269569.
↑ Hıristiyanlık Tarihi. Yeni Yaşam Yayınları, 2004 — 431-32 bet. ISBN 975 8318 86 1.

Sırtqı siltemeler

[AlmanyaSözlüğü-1] . Historical dictionary of contemporary Germany. Lanham, Md.: Rowman & Littlefield Publishers, 2016. ISBN 978-1442269569.

[:022-2] Hıristiyanlık Tarihi. Yeni Yaşam Yayınları, 2004 — 431-32 bet. ISBN 975 8318 86 1.

[1]

[2]