Argotizm

Sheklengen leksikanıń quramında argotizmler belgili orındı iyeleydi. Olar dialektizmler menen kásiplik sózlerden túp-tamırınan ózgeshe, dialektizmler usap aymaqlıq, kásiplik sózler usap sáykes belgiler menen sıpatlanbaydı. Argotizmler ulıwma ádebiy tilde sáykes atamalardıń qosımsha sıńarı sıpatında ayırım sociallık ortalıqta payda bolǵan birliklerden ibarat. Olar ulıwma xalıq tilindegi anaw ya mınaw zat ya qubılıs atamalarınıń sóylew tilindegi ózgeshe emocionallıq-ekspressivlik máni boyawına iye sıńarları sıpatında kózge túsedi. Máselen, talabalardıń awızeki sóylew tilinde ekinin birinde imtixanǵa baylanıslı qulaw degen sóz paydalanıladı. Imtixandı tapsıra almasa, tapsıra almadı dewdin ornına quladı deydi. Imtixanǵa jaqsı tayarlandı, materialdı jaqsı biledi dewdin ornına iship aldı sóz dizbegin qollanadı.

Bundaǵı quladı, iship aldı degen sózler argotizmler bolıp tabıladı.

Argotizmler sırttan qaraǵanda kásiplik sózlerge usas, biraq olar kásiplik sózlerden ózlerinin tiykarǵı atama emes, al qosımsha jasalma atama túrinde ómir súriwi, emocionallıq uslublıq máni boyawına iye bolıp keliwi, sóylew tiline tarqalǵıshlıǵı menen ajıratıladı. Kópshilik xalıq tilindegi atamalardan ibarat, sol xalıq tilindegi atamaǵa ózgeshe máni júklenedi de, sózdiń jasalma sıpatı onıń ózgeshe mánisinen anıq sezilip turadı. Máselen, xalıq tilindegi tazalaw sózine jargonlıq máni júklewden kelip shıqqan urlaw argotizmlerinde mine usınday ózgeshelik bar.

Argotizmler túrli tarawlarda túrli sebeplerge baylanıslı payda boladı. Argotizmlerdiń ya sózlik quramdı bayıtıwda, ya onıń semantikalıq múmkinshiliklerin keńeytiwde tásiri joq. Sonlıqtan ádebiy tildiń obyektiv talapları, sóylew mádeniyatınıń bunnan bılay da rawajlanıwı argotizmler, olardı orınsız paydalanbawdı kerek etedi.

Derek

Berdimuratov E. Házirgi qaraqalpaq tili. Leksikologiya. Nókis, 1994.