Arximed

Arximed (Grekshe: Άρχιμήδης)
Tuwılǵan sánesi	b. e. sh. 287
Qaytıs bolǵan sánesi	b. e. sh. 212

Tuwılǵan sánesi	b. e. sh. 287
Qaytıs bolǵan sánesi	b. e. sh. 212

Arximed (grek. Ἀρχιμήδης b.e.sh. 287-jıl — b.e.sh. 212-jıl) — ullı grek fizik alımı, matematik, mexanik ha'm injener. Ol Siciliya atawınıń shıǵıs jaǵasındaǵı birinshi grek koloniyalarınıń biri Sirakuzadan. Geometriyada kóplegen jańalıqlar ashqan. Bir neshe ámeliy oylap tabıwları menen mexanika hám gidrostatika tiykarların salǵan.

Ómirbayanı

Arximed haqqında bizge Polibiy, Tit Libiy, Ciceron, Plutarx, Vitruviy hám basqalar tárepinen maǵlıwmatlar qaldırılǵan. Bul alımlardıń hámmesi sóz etilgen waqıyalardan keyin jasap ótkenligi ushın bul maǵlıwmatlardıń haqıyqatlıǵı haqqında bir nárse dew qıyın.

Arximed Sirakuzada tuwılǵan. Arximedtiń ákesi matematik hám astronom Fidiy bolg'an. Plutarxtıń tastıyıqlawı boyınsha ol Sirakuzanıń patshası Gieron menen jaqın aǵayin bolǵan. Arximedtiń jaslıǵınan matematika, mexanika ha'm astronomiyaǵa qızıǵıwshılıǵına sebepshi ákesi bolǵan. Bilim alıw ushın Arximed sol waqıttaǵı ilim hám mádeniyat orayı bolǵan Mısırdaǵı Aleksandriyaǵa baradı.

İlimiy miynetleri

Matematika

Plutarxtıń aytıwı boyınsha Arximed matematikaǵa qattı qızıqqan, hátteki awqatlanıwdı da umıtqan.

Parabola segmenti kvadraturası

Arximedtiń miynetleri sol dáwir matematikasınıń hámme tarawlarına tiyisli bolǵan: geometriya, arifmetika hám algebranıń kóplegen qızıqlı jańalıqları Arximedke tiyisli.

Mexanika

Arximed vinti ja'rdeminde predmetlerdi joqarıg'a shıg'arıw

Arximed kóplegen mexanik konstrukciyaları menen atı shıqqan. Rıchag Arximedke deyin de málim bolıwına qaramastan, tek Arximed ǵana onıń tolıq teoriyasın jarattı hám onı áwmetli túrde ámelge asırdı. Plutarxtıń aytıwı boyınsha Arximed Sirakuza jaǵalarında bloklı-rıchaglı mexanizmler qurıp awır júklerdi kóteriw hám orın almastırılıwın ańsatlastırǵan. Elege deyin onıń oylap tapqan vinti Mısırda joqarıǵa suw shıǵarıw ushın isletiledi.

Astronomiya

Arximed háreketlengende quyashtıń hám aydıń shıǵıw hám batıwın, bes planetanıń háreketin hám aydıń tutılıwın kórsetetuǵın planetariyanı qurǵan.