Ayrım dástúrler
«AYIRIM DÁSTÚRLER HAQQINDA» Bazarlıq jol saparına, basqa elge sayaxatqa barıp kelgende, sawda jolınan kelgende awıllaslarına, qońsı-qobalarǵa, sıylasıp júrgen adamlarına, jas balalarǵa suvenir, yamasa irili, maydalı sıylıqlar ákeledi. Bunı "bazarlıq" dep ataydı. Bazarlıq ákeliw de jaqsı kóriw, sıylasıqtıń belgisi, adamlar arasında bir birine degen mehirbanlıq, jaqsı múnásibetlerdiń kórinisi, sol sebepten sıyǵa berilgen zattıń úlken-kishiligi, yamasa arzan qımbatına qaramaydı, eń baslısı, yadqa alıp,kewil bildirgenine ırzashılıq payda etedi. ENShI balaları erjetip, úylengen soń, ata-ana balalarına óz aldına otaw tigip, dún'ya-múlik berip bólek shıǵaradı, bunı "enshisin berdi" dep ataydı. Tek ul balalar emes, qız balalarǵa da, turmısqa shıqqan soń, "jasawın" beredi, bir maldı"enshige"beredi. Sonday aq, qızı balalı bolǵanda, sol kishkentay jiyenge de "enshi" beredi.
Jeti atasın biliwJeti atasın bilgen, jeti jurttıń ǵamın jer",-degen sóz xalqımız danalıǵınan kelip shıqqan. Ruwlarǵa bóliniw, óz ruwlasınan qız almaw, biziń xalqımızdıń hasıl qásiyetleriniń biri. Sol ushında, hár bir adamnıń jeti atasın biliwi-kórgenlilik, bilimlilik, ata kórgenligin bildiredi dep esaplap, shańaraqta ósip kiyatırǵan óz balalarına jeti atasın jaslayınan qulaǵına quyıp, sanasına sińdirip otıradı. Jeti atanı úyretiw xár bir ata-ananıń baslı parızı.
Aydar toy AYDAR TOY~bala tuwılǵannan baslap, qarın shashınan tas tóbesinde qaldırıp, aydar qoyıladı, onı 5,7 jaslarında, eldiń jası úlken adamı, yamasa dayı jurtınan kópti kórgen bir adamǵa aldırıp, shashıw shashılıp, shashıw toy beriledi. Aydardı tek ul balalarǵa qoyadı, burınǵı dáwirde xan, bek áwladlarına miyrasxorlıq belgisi sıpatında qoyılsa, házirgi waqıtları bir jaqsı niyetti ırımlap qoyadı.
Tumat taǵıw TUMAR TAǴIW~tumardı xár qıylı jaǵdaylarda taǵadı, birew sebebi menen, birew sebepsiz aq degendey. Sebebi menen degenimiz, bala awıra berse, ya balaları tez-tez shetiney berse, mollalarǵa barıp, duwa jazdırıp, onı úsh múyeshlep tawarǵa, yamasa bılǵarı menen qaplap tigip, balanıń moynına tigip qoyadı. Bul hár túrli qáwip-qáterden, til-suqtan, awırıu-sırqawdan saqlaydı degen túsinikler menen islenedi. Kishkene balalarǵa jawırınsha :jeńsiz tikkende, geyde ǵarrılardıń seńsen tonlarınıń da jawırın tusına tumar formasında naǵıslar túsiriwde, usı isenim nátiyjesinde kelip shıqqan.
Asatıw ASATIW~burınları "asatıw" degen dástúr bolıp, jaqın 80-jıllarǵa deyin ayırım jerlerde bul dástúr siyrek bolsa da, kórinip qalıp júrdi. Bul dástúrdi eń baslı shıǵıw deregi-burınları, tamaq jelinip bolǵan soń, tórde otırǵan jası úlken aqsaqal, tabaqta qalǵan awqattan jas balalar menen jas jigitlerge asatatuǵın bolǵan. Sonlıqtan, jas balalar "et asaymız",-dep qonaq kelgen úydi dógereginen ketpey júretuǵın bolǵan. Sońǵı dáwirlerdegi "asatıwlar" da, bunıń mánis-mazmunın buzıp, qurdaslar palawdıń ishine súyek salıp asatıwlar bolıp, qolaysız xádiyseler de júz bergen.
Qulaq tesiw QULAQ TESIW~burınları, qız bala 9 jas yamasa onnan kishirek waqıtları, qulaǵın tesiw ushın, qızdıń anası, jeńgesi, apaları jıynalatuǵın bolǵan, sóytip, qızdıń qulaǵın júweri menen uqalap, iynemen tesetuǵın bolǵan. Ol ushın eki júweri dánin alıp, qulaqtıń eki jaǵınan bir-birine dál keltirip, qısadı. Bir waqıtlarında, tesilgen qulaqqa qızıl iyttiń júnin esip, ótkeretuǵın bolǵan, ol qulaqtıń isip, jaraǵa aylanbawı ushın, solay islengen. Xalqımız uǵımında, qızdıń qulaǵın tesiw-súnnet dep esaplanǵan.
Tobıq jasiriw TOBIQ JASIRIW--bul házirleri de bar dástúr, bul óz-ara wádelesip, shárt qoyıp oynalatuǵın oyın. Tobıq kishkentay ǵan úsh múyeshlew formadaǵı, mal jiliginen shıǵatuǵın súyek. Aldınan tobıq shıqqan adam onı ekinshi birewge berip, shárt qoyadı, álbette, eki jaqtıń kelisimi menen, basqalardıń gúwalıǵı menen. Tobıqtı bergen adam, qálegen jerde, qálegen saatta sorap qalıwı múmkin, sol waqıtta tawıp bere almasa, tobıq beriwshiniń shártin orınlaydı, tawıp berse, tobıq beriwshi sol shártti orınlau kerek. Bir waqıya: bir qız jigitke tobıq beredi, 2 jıl ótedi, 3,4,5 jıl ótedi, soramaydı. Bir kúni, qız úlken japtıń kópirinen ótip baratırsa, jigittiń suwda shomılıp atırǵanın kóredi.