Begjan shayır

Begjan shayır Nurım ulı 1855-jılı Moynaq rayonınıń Aqbetkey degen jerinde tuwılǵan.

Ómiri hám dóretiwshiligi

Jaslıǵ ınan-aq, qıyınshılıqlarǵa dus bolıp, sol dáwirdegi asharshılıqlar nátiyjesinde Qazaqstannıń Qazalı, Xorezmniń Gúrlen degen jerlerinde talap islep bala-shaǵasın baqqan. Aqırında awırıwǵa shatılıp 1908-jılı Gúrlen qalasınıń átirapında qaytıs boladı. Ózi tókpe shayır hám qıssaxan adam bolǵan. «Yusip Zliyxa» hám «Ǵárip ashıq» tı yadtan bilip, eskishe sawatı bar ekenligi haqqında aytıladı. Bul pikir onıń qosıq qatarlarında da ayqın beriledi. Mısalı: Molla Begjan dep aytadı atımdı, Qıssa oqıp jubataman xalqımdı, —dep jazıwına qaraǵan- da onıń ádewir bilimli hám talantlı adam bolǵanlıǵı bayqaladı. Ol talantlı shayır bolıw menen qatarda geyde diyqan, geyde kúnlikshi halında da kórinedi. Qosıqlarında negizinen xalıq penen birge óz basınan keshirgen qıyınshılıqların jazǵan. Onıń «Mende ógiz, arba joq», «Harmańız», «Digildik» qosıqlarında sol dáwirdegi qaraqalpaq diyqanlarınıń haqıyqıy ómirin sezgendey bolamız. Begjan shayırdıń kóliginiń, arbasınıń hám egin egetuǵın jeriniń bolmawı onı uzaq jaqlarǵa talap islep ketiwine májbúr etti. Solay etip, ol Qazalıda tórt márte, Gúrlende segiz mártebe bolǵan. Sonıń ushın da, onda kúnlikshilik teması eń baslı orındı tutadı. Onıń «Kúnlikshiligi qurısın», «Sálem deńiz», qosıqları negizinen usı tiykarda jazılǵan. Bul qosıqlarda negizinen gedey adamlardıń ishki dúnyası beriledi. Kúnlikshini jarlınıń úyi sıylaǵan menen baydıń úyi sıylamaydı. Bul haqqında shayır: Jol boyı biz kórdik sonday azaplar, Bir urtlam suw bermey nebir ǵázzaplar, Onnan qalsa ermek etip mazaqlar, Olar da bizlerdey bolǵay yaranlar. — dep táriyiplegen bolsa, jarlı adamlardıń miymanlarǵa bolǵan peyli haqqında: Kirip bardıq bir jarlınıń úyine, Qarsı aldı bizdi paqır súyine, Ishken suwsınımız túsip búyirge, Lal bolıp bir maydan jattıq yaranlar — dep jazıp, jarlı úyiniń úlken adamgershiligin bayan etedi. Begjan shayır óziniń tuwılǵan jeri menen baylanıslı bolǵan «Kók ózek», «Qálli quw», «Úsen shayıq» hám «Ulım qızǵa» degen qosıqların jazǵan. Bul qosıqlar tematikalıq jaǵınan da hár qıylı. «Úsen shayıqta» tabıtlardı otqa jaǵıp kún kóretuǵın parasatsız shıyıqshı sóz etilse, «Ulım qız» qosıǵında paraxorlıq penen shuǵıllanatuǵın bi hayal qálemge alınǵan. Begjan shayırdıń satirallıq hám yumorlıq sıpatqa iye bolǵan kóp ǵana qosıqları bar. Bul qosıqlardıń arasında onıń «Qálli quw» qosıǵı ayrıqsha dıqqatqa sazawar. Shayırdıń ómiri ádewir qıyınshılıqta ótse de kóp ǵana yumor hám satiralıq shıǵarmalardı da miyras etip qal- dırǵanlıǵı quwanıshlı. Bul qosıqlarda kóbirek adamlardıń minezi nıshanaǵa alınǵan.