Belorussiyada 2020-jılǵı Prezidentlik saylawı
Belarusda 2020-yilgi Prezidentlik saylovlari (belorussha: Выбары Прэзідэнта Рэспублікі Беларусь 2020 года) — Belorus prezidentiniń altınshı náwbettegi saylawı bolıp tabıladı. Saylawlar 2020-jıl 9-avgustte bolıp ótti[1]. Saylawda Aleksandr Lukashenko 6-márte qatnastı hám Belorus Respublikası Oraylıq saylaw komissiyasınıń maǵlıwmatlarına kóre, birinshi turda utıp shıqqan[2]. 2020-jılǵı saylawlarda kóplep puqaralarǵa kóre, dawıs beriw nátiyjeleri ǵalabalıq túrde jalǵanlastırılǵan hám ámelde prezidentlikke kandidat Svyatlana Sixanovskaya ushın kópshilik dawıs bergen[3][4]. Nátiyje daǵaza etilgeninen keyin Belorussiyanıń kóplegen qalalarında saylaw nátiyjelerin keń kólemde qálbekilestiriwde gúman etilgen hám nátiyjede ǵalabalıq narazılıq háreketleri baslandı.
Evropa Awqamı[redaktorlaw | derekti jańalaw]
Belarusdagi prezident saylawları erkin hám ádalatlı bo'lmadi, dep ataladı Evropa Birlespesi (YI) diplomatiyasi basshısı Jozep Barrel bayanatında. Siyasatshı YI atınan sózler eken, „Saylawlar erkin hám ádalatlı bo'lmadi“, dedi.
Yevrokomissiya basshısı Ursula fon der Lyayyen Twitter betinde Barrelning bayanatın qollap -quwatladi hám saylawǵa tap sol mazmunda baha berdi. „Mámleket zorlıqshılıǵına, erkinlik hám huqıqlardıń kúsh menen bostirilishiga jol qoyıp bolmaydı. YI Belarus menen munasábetlerdi analiz etedi hám ayıpkerlerge qarsı ilaj kóredi“, — dep jazdı ol.
Belarusda 9 -avgustda ótkerilgen prezident saylawı nátiyjelerinen narazı bolǵan adamlar hám kúshishlatar keńseler xızmetkerleri ortasındaǵı dúgilisisler dawam etpekte. Rásmiy maǵlıwmatlarǵa kóre, ámeldegi mámleket basshısı Aleksandr Lukashenko 80 procentten artıq, oppoziciya jetekshisi Svyatlana Sixanovskaya bolsa 10 procentten artıq dawıs toplaǵan.
Dúgilisisler waqtında arnawlı texnika, suvpurkagichlar, nurshovqinli granatalar, rezina oqlar qollanildi, politsiya hám áskerler kórsetiwchilarni tarqatıwda qatnastı. Rásmiy maǵlıwmatlarǵa kóre, keshe tunda 39 dana áskeriy hám 50 danaǵa jaqın xalıq jaralanǵan. Ólgenler haqqında rásmiy bolmaǵan maǵlıwmatlar da bar.
Rásmiy nátiyjelerge sın pikir bıdırdıw[redaktorlaw | derekti jańalaw]
Kandidat Svetlana Tsixanovskaya saylawlardıń dáslepki nátiyjelerin tán almasligini hám ózin aqırǵı saylawlardıń jeńimpazı dep biliwin ayttı. Onıń sózlerine kóre, onıń shtab-kvartirasida alternativ dawıslardı sanaw boyınsha maǵlıwmatlar ámeldegi jáne onıń jámááti „barcha nızam buzıwshılıqlardı tastıyıqlashni“ joybarlawtirmoqda. Tuwrıdan-tuwrı saylaw uchastkalarında jaylastırılǵan dawıs beriw nátiyjeleri protokolı o'nlab jaǵdaylarda Tixanovskayaning júdá joqarı nátiyjelerin kórsetti: birpara saylaw uchastkalarında ol Lukashenkadan bir neshe márte kóbirek dawıs toplaǵan, basqalarında esa — salıstırıwlanatuǵın dawıslardıń sanı. Dawıs beriw nátiyjelerin tekseriw ushın ǵárezsiz onlayn platformadan paydalanıwshılardıń 80 % ten kóplegeni Tsixanovskayani qollap-quwatlawǵanı haqqında xabar berilgen (bul platformada byulletenlarning fotosuratlari tóplanǵan ).
2020 -jıl 12-avgustǵa shekem prezidentlikke kandidatler Svetlana Tsixanovskaya, Andrey Dmitriev, Sergey Cherechen hám Anna Kanopatskaya saylaw nátiyjelerin haqıyqıy emesligi tuwrısında MSKga shaǵım jibediler. 2020 -jıl 14-avgustda Oraylıq Saylaw Komissiyası baslıǵı Lidiya Yermoshina bul shaǵımlardıń barlıǵı biykarlaw etilgenligin, sonıń menen birge, onıń pikirine kóre qandayda bir saylaw uchastkasında nátiyjeni anıqlap bolmaslıǵın ayttı. Ushırasıwdan keyin ol barlıq xızmetkerlerdi isten bosatdi hám óziniń qawipsizliginen qorqqanligi sebepli jalǵız ózi ketti.
2020 -jıl 14-avgustda Svetlana Tsixanovskaya protokoldıń nusqalarına kóre, „komissiyalar dawıslardı hadal esaplawganida, meniń qollap-quwatlawım 60 -70 % ge shekem edi … Belarusiyalıqlar hesh qashan aldınǵı húkimet menen jasawdı qálemeydiler. Kópshilik onıń jeńisine isenmeydi“.
2020 -jıl 14-avgust kúni Svetlana Tsixanovskaya Belarusiyada hákimiyattı tapsırıwdı támiyinlew ushın Muwapıqlastırıwshı keńes dúziliwin járiyaladı. Keńeske puqaralıq jámiyeti wákilleri, „hurmatli hám belgili belarusliklar, óz salasındaǵı qánigeler“ kiriwi múmkin. „Men xalıq aralıq jámiyetshilikke, Evropa mámleketlerine Belarus húkimeti menen baylanısti shólkemlestiriwde járdem beriwińizdi sorap shaqırıq etemen“, dep ataladı shaqırıqta.
15-avgust kúni keshte rásmiy Telegram kanalı Belarusiya SIM-kartalarına iye bolǵan barlıq paydalanıwshılar ushın ámeldegi bolǵan (Belarusiya prezident saylawında kimga dawıs berdińiz?) Sorawnamasın jarattı (tek pasport menen sotilgan). Yarım tunda, saylawda júz mińlaǵan adamlar dawıs beriwdi hám Tsixanovskayaga kópshilik dawıs berildi.
17-avgust kúni Belarusiya prezidentligine kandidat Svetlana Tsixanovskaya mámleket „tinchlanib, normal ritmga kiriwi ushın“ milliy lider bolıwǵa tayınlıǵın járiyaladı.
Xalıqaralıq múnásibet[redaktorlaw | derekti jańalaw]
YXHT PA
13 avgust kúni YeXHT Parlament Assambleyası baslıǵı Georgiy Tsereteli Belarusiya húkimetin repressiyanı toqtatıwǵa hám xalıq aralıq insan huqıqları standartlarına tolıq ámel qılıwǵa shaqırıp, qawipsizlik kúshleriniń kórsetiwshiler hám jurnalistlarga salıstırǵanda shápáátsizligini, sonıń menen birge, mámlekette Internettiń úzilisin xalıq aralıq minnetlemelerdiń saldamlı aynıwı dep atadi.
Qıtay
Aleksandr Lukashenkoni birinshi bolıp saylawlarda utqanı menen Kitay Prezidenti Si Tszinpin qutlıqlawladi.
Rossiya, Qazaqstan
Rossiya Prezidenti vladimir Putin hám Kazaxstan Prezidenti Qosim-Jo'mart Toqayev da Aleksandr Lukashenkoni onıń qayta saylaǵanıı menen qutlıqlawladilar.
AQSh
13 avgust kúni AQSh Mámleket xatkeri Mayk Pompeo xalıq aralıq gúzetshiler qatnasıwında Belarusiyada jańa prezidentlik saylawların ótkeriwge shaqırdı.
Evropa Birlespesi mámleketleri
Polsha
Polsha Bas ministri Mateush Moravitski Prezident saylawlarınan keyin Belorussiyadagi jaǵdayǵa arnalǵan Evropa Birlespesiniń ayrıqsha sammitin ótkeriw ǵayratı menen shıqtı. 14-avgust kúni Mateush Morawiecki qayta prezidentlik saylawların ótkeriwge shaqırıq etdi.
Germaniya
Germaniya húkimeti Belarusiyada dawıs beriw waqtında hátte demokratiyalıq saylawlar ótkeriw ushın minimal standartlarǵa ámel etilmegenligin ayttı.
Litva
Litva Sırtqı jumıslar ministrligi Belarusiyada ótkerilgen prezidentlik saylawları mámlekettiń xalıq aralıq minnetlemelerine hám ulıwma qabıl etilgen demokratiyalıq standartlarǵa juwap bermasligini hám erkin hám ádalatlı emesligin ayttı [316]. Evropa Birlespesi saylawlar na erkin hám na ádalatlı ótkenligin ayttı.
Chexiya Respublikası
Chexiya Respublikası Bas ministri Andrey Babish Belarusiyada qayta saylawlar ótkeriw hám shet el gúzetshilerdi qabıllaw zárúr ekenligin járiyaladı.
Evropa Awqamı
11 avgust kúni YI rásmiy túrde saylawlardı ádalatsız hám ádalatsız dep atadi, zorlıqshılıqtı qaraladı hám narazılıq kórsetiwlerinde qamawǵa alınǵanlardıń barlıǵın azat etiwge shaqırdı. Eger bul talap atqarılmasa, sankciyalar boyınsha jumıslar baslanadı. 14 avgust kúni Evropa Birlespesi diplomatiyasi basshısı Xosep Barrell EI saylaw nátiyjelerin tán almasligini járiyaladı.
Ullı Britaniya
17 avgust kúni Ullı Britaniya sırtqı jumıslar ministri Dominik Raab London Belarusiyada bolıp ótken prezidentlik saylawlarınıń rásmiy nátiyjelerin tán almasligini aytıp ótdi.
Ukraina
11 avgustda Ukraina Joqarı Radasi Belarus Respublikasında bolıp ótken prezident saylawları nátiyjelerin tán alinbaslik tuwrısındaǵı bayanat joybarın dizimnen ótkerdi.
Basqa mámleketler
Saylaw nátiyjeleri de tán alınǵan : Armeniya, Venesuela, Vetnam, Kirgizstan, Nikaragua, Moldova
Derekler[redaktorlaw | derekti jańalaw]
- ↑ „Belarus Authorities Cancel Opposition Campaigning Ahead Of Election“ (en). RadioFreeEurope/RadioLiberty. Qaraldı: 5-avgust 2020-jıl.
- ↑ {{Jańalıqlar deregi}} úlgisinen paydalanıwda
title=parametri belgileniwi kerek. - ↑ Silteme kórsetiwdegi qátelik: Жарамсыз
<ref>тегі; no text was provided for refs namedBBC148 - ↑ „Тихановская объявила себя победителем президентских выборов и предложила переговоры Лукашенко“. meduza.io. Qaraldı: 10-avgust 2020-jıl.