Braziliya

Bul terminniń basqa da mánisleri bar. Qarańız: Braziliya (mánisleri).

Braziliya, rásmiy atı: Braziliya Federativ Respublikası (parsısha: Brasil yamasa República Federativa do Brasil) - Qubla Amerikadaǵı eń úlken hám xalqı eń kóp bolǵan mámleket bolıp, hám xalıq sanı, hám maydanı tárepinen dúnyada besinshi orındı iyeleydi. Maydanı 8 512 mıń km2. Xalqı 192,376,496 adam (2012). Ol Qubla Amerika orayınan tap Atlantika okeanına shekem tarqalǵan aymaqtı iyelep Amerikanıń „eń shıǵıs“ mámleketi bolıp tabıladı. Ol menen shegaralas mámleketler: Urugvay, Argentina, Paragvay, Boliviya, Peru, Kolumbiya, Venesuela, Guyana, Suriname hám Francuz Giyanasınıń francuz bólegi.

Anıqraǵı, ol Ekvador hám Chiliden tısqarı, Qubla Amerikanıń hár bir mámleketi menen shegaralas. Atı, dáslepki kolonistler tárepinen júdá qádirlengen, Braziliya tereginen (pau-brasil) kelip shıqqan. Aymaǵında da egin maydanları hám tropikalıq ormanzarlar kútá úlken jaydı iyeleydi. Tábiyiy resurslar hám úlken muǵdardaǵı jumısshı kúshine bay bolǵan Braziliya, Qubla Amerika ekonomikasınıń jetekshisi bolıp tabıladı. Dáslep Portugaliyanıń burınǵı koloniyası bolǵanınan soń, onıń mámleketlik tili portugal tili bolıp tabıladı. Paytaxtı - Braziliya qalası. BMSh aǵzası. Basqarıw tárepten 26 shtat hám federal (paytaxt) okrugqa bólinedi.

Tariyx

Tiykarǵı maqala: Braziliya tariyxı

Túrli teoriyalarǵa kóre, birinshi bolıp Braziliya aymaǵına 17 den 6 mıńǵa shekem kiredi. M.Pr. Me Country evropalıqlar tárepinen oylap tabılǵanda, jergilikli amerikalıq qáwimler ele neolit ​​basqıshında edi. Eń rawajlanǵan aymaq tiykarınan Atlantika jaǵası bolıp, boyı pás jergilikli amerikalıq qáwimler jasaǵan hám olarǵa Pindorama, palma terekleri mámleketi dep at bergen. 1500-jılda Braziliyanı ispan sayaxatshısı Visente Yanez Pinson oylap taptı, ol PA Kabral (Pedro Alvares Kabral) basshılıǵındaǵı portugal ekspediciyasınan ótip, mámleketke 26-yanvar, 22-aprelde keldi. Soǵan qaramastan, Tordesillo shártnaması Qubla Amerikanıń barlıq bólimlerin Portugaliya ushın shártli sızıqtan shıǵısta tán aldı. 1533-jıl Portugallardıń haqıyqıy koloniyası Braziliya qurǵaqlıqların 15 násillik kapitanga bóliniwi menen baslandı. Braziliya koloniyası sonday dúzilgen. Dáslep, portugal kolonizatorları sayamanlı terekti eksport etiwdi, keyinirek olar qumshekerqamıs jetistiriwdi hám kofeni propaganda etiwdi basladı. Koloniyalarda 1550-jıldan baslap qullar, tiykarı jergilikli hinduler húkimranlıq etken. Qullar tiykarınan Afrikadan, atap aytqanda Kongodan nızamǵa qarsı alıp kelingen. 1549-jıldan Braziliyadaǵı portugal jerleri tikkeley Portugaliya koroli tárepinen basqarılǵan. 1621-jıl koloniya eki shtatqa (Portugaliya estados) bólingen - Braziliya (qubla) hám Maranjano (arqa). XVII-XIX ásir ortalarında regiondaǵı Portugaliya kolonizator mámleketleri Franciya hám Niderlandiya Portugaliya gegemonlıǵına qáwip sala basladı. Arqa-shıǵıs aymaqlarda Gollandiya Braziliyanı quradı hám Franciya ekvator qasında hám mámleket qublasında bir neshe ekspediciyalardı basladı. Aqır-aqıbet, portugallar joǵaltılǵan aymaqtı qaytarıp alıwǵa hám qadaǵalawdı saqlap qalıwǵa muwapıq boldı.

XVII-XVIII ásirler dawamında koloniya aymaǵı tiykarınan qaraqshılar sebepli batısqa qaray keńeyip bardı. Kaatinga, Seradas, Amazoniya koloniya etilgen. San-Vinsent hám Gran Paros kapitanları ózleriniń haqıyqıy shegaraların Tordesillian sızıǵınan uzaǵıraqqa sozıw arqalı júdá tez keńeydi. Tordesillonıń Ispaniya menen dúzgen shártnaması 1777-jılda biykar etildi hám ol alǵan barlıq jerlerdiń Braziliya koloniyasın tán aldı. 1808-jılda Napoleonnan qashqan Portugaliya koroli pútkil korollik shańaraǵı hám húkimeti menen Braziliyaǵa jetip keldi hám Braziliyanı waqtınsha imperator metropolına aylandırdı. Bul waqıyalar Braziliyanıń poziciyasın asırdı. 1816-jılda Portugaliya ǵárezsizligi tiklengennen keyin, Portugaliya Korolligi Braziliya hám Algarve atın aldı. 1822-jıl 7-oktyabrde knyaz Pyotr I ǵárezsizligin járiyaladı hám ǵárezsiz Braziliya imperiyasın dúzdi. Ekinshi Braziliya imperatorı Pyotr II 1889-jılda taxttan awdarıldı. 15-oktyabr Braziliya respublikaǵa aylandı, XIX ásir XX ásir aqırında. XX ásirdiń baslarında mámleket 5 million evropalıq emigranttı ózine tarttı, bul bolsa mámlekettiń qabıl etiliwin jáne de asırdı. XX ásirdiń ortalarına shekem Braziliyanıń paytaxtı Rio-de-Janeyro edi. Mámleketke oligarxlar tárepinen basqarılatuǵın Eski Respublika (portugalsha: República Velha) tiykar salǵan. Áskeriy tónkerilis nátiyjesinde 1808-jılda Napoleonnan qashqan Portugaliya koroli pútkil korollik shańaraǵı hám húkimeti menen Braziliyaǵa jetip keldi hám Braziliyanı waqtınsha imperator metropolına aylandırdı. Bul waqıyalar Braziliyanıń poziciyasın asırdı. 1816-jılda Portugaliya ǵárezsizligi tiklengennen soń, Portugaliya Korolligi Braziliya hám Algarve atın aldı. 1822-jıl 7-oktyabrde knyaz Pyotr I ǵárezsizligin járiyaladı hám ǵárezsiz Braziliya imperiyasın dúzdi.

Mámlekette ekonomikalıq mashqalalardıń kusheyiwi hám 1965-jılda háwij alǵan suwıq urıs Braziliya áskeriy basqarıw principiniń ornatılıwına alıp keldi. Bul dáwirde jańa qabıl etilgen konstituciya milletshillik, ekonomikalıq rawajlanıw hám kommunizmge qarsı siyasat júrgiziw arqalı huqıq hám erkinliklerdi keskin sheklep qoydı. Bul dáwirde Braziliya ekonomikalıq tárepten talay tez rawajlandı. 1985-jıl 1965-jıldan beri birinshi puqaralıq prezident. Ol Tankred Nevesqa aylandı. Ol 1988-jılda basqarıwdı liberallastırǵan. Jańa (ámeldegi) Braziliya Konstituciyasın járiyaladı hám demokratiyalastırıw jolına qayttı. Bul dáwir Jańa Respublika (portugalsha: República Nova) atı menen ataqlı. Mámlekettiń ámeldegi (36-prezidenti) 2011-jıldan beri óz lawazımın iyelep kiyatırǵan Dilma Russeff esaplanadı hám húkimet joqarı jaǵına Zeuliy Vargas keldi. Ol Estado Novo atı menen belgili diktaturanı ornattı hám 1945-jılǵa shekem húkimette qaldı. Napaqaǵa shıǵıwǵa májbúr bolǵan mámleket taǵı demokratlasa basladı hám 1960-jıllarda reformalar ótkerildi. Paytaxt mámleket orayında jaylasqan Braziliyada menshikli dúzilgen qalaǵa kóshirildi.

Siyasat

Tiykarǵı maqala: Braziliya siyasatı

Mámleket Konstituciyasına kóre, Braziliya federal prezidentlik demokratiyalıq respublika bolıp, onıń prezidenti hám mámleket, hám húkimet baslıǵı esaplanadı. Shtatta kóp partiyalılıq sisteması bar. Shtattıń basqarıw strukturası AQSh modeli menen basqarılatuǵın federaciya bolıp tabıladı. Municipalitetler avtonom siyasiy birlikler bolıp tabıladı. 2016-jıl 1-sentyabr parlament prezident Dilma Russeffti ósh alıwda ayıplap, lawazımınan azat etti. Burınǵı vitse-prezident Mishel Temer mámlekettiń jańa prezidenti boldı.

Húkimet dárejeleri:

• birlespe (federaciya)
• mámleketler
• municipalitetler

Basqarıw bólimleri

Tiykarǵı maqala: Braziliya aymaqlıq bóliniwi

Braziliya 26 shtat (estado) hám 1 federal okrugtan (distrito federal) ibarat:

• Akri
• Alagoas
• Amapa
• Amazonas
• Bahia
• Ceara
• Braziliya federal okrugi
• Espirito Santo
• Goias
• Maranyao
• Mato Grosso
• Mato Grosso do Sul
• Minas Gerais
• Para
• Paraiba
• Parana
• Pernambuko
• Piauí
• Rio-de-Janeyro
• Rio Grande do Norte
• Rio Grande do Sul
• Rondônia
• Roraima
• Santa Katarina
• Sergipe
• Tokantins

Geografiya

Tiykarǵı maqala: Braziliya geografiyası

Arqadaǵı Amazoniya ormanınıń keń sızıǵınan hám qubladaǵı ashıǵıraq tóbelikler hám kishi tawlardan ibarat. Braziliya landshaftı Braziliya xalqınıń kóbisi hám awıl xojalıǵı aymaǵı esaplanadı. Avstraliyanıń úlkenligindegi maydandı iyelegen Amazon tropikalıq ormanları dúnyadaǵı eń úlken orman esaplanadı. Olar Qubla Amerikanıń úshten bir bólegin quraydı hám tiykarınan Braziliyada, Amazon háwizinde ósedi. Onıń terekleri hár túrli haywanlar, qus, shıbın-shirkeyler hám jer bawırlawshılardı, sonıń menen birge, mıń jıllar dawamında bul jerde jasaǵan Amazon hindulerin azıqlandıradı. Atlantika okeanı boylap bir qansha taw dizbekleri jaylasqan bolıp, Braziliyanıń eń biyik tawı Piko de Neblina teńiz júzesinen 3014 m biyiklikte kóterilgen.

Eń iri dáryalar Parana bolıp, Iguasu dáryasınıń úlken aǵısında tásirli Iguazu sarqıraması jaylasqan; Sonıń menen birge, Rio-Negro, San-Fransisko, Xingu, Madeyra, Tapajos hám, álbette, Amazonka, dúnyadaǵı eń suwlı dárya (eń úlken háwizge iye) hám ayırım ekspertler tárepinen dúnyadaǵı eń uzın dárya dep esaplanǵan. Amazon dáryası Perudaǵı And tawlarınan dáryalar hám Qubla Amerika arqalı 6 439 km uzınlıqta aǵadı. Atlantika okeanına quyıladı. Braziliya dáryanıń yarımın iyeleydi. Bul mámlekettiń eń áhmiyetli suw jolı bolıp, iri kemeler hátteki okeannan 1 600 km uzaqlıqta jaylasqan Manaus qalasına da jetip baradı. Dárya hár jılı tasıp, atızlardı ılay menen azıqlandıradı.

Íqlımı

Braziliyanıń ekvatorial ıqlımı regionlıq ózgerisler menen xarakterlenedi. Amazon tegislikleri yarım ızǵar ıqlımǵa iye, jıllıq ortasha jawın muǵdarı 4000 mm, aylıq ortasha temperaturası 25-28°C. Braziliya hám Gayananıń tawlı aymaqları ızǵar subekvatorial ıqlımǵa iye, jıllıq ortasha jawın muǵdarı 1000-2000 mm. Mámlekettiń qubla bólegi subtropikalıq teńiz ıqlımına iye, jıllıq ortasha jawın muǵdarı 1800 mm átirapında, iyulda ortasha 13°C, yanvarda aylıq ortasha temperatura 24°C átirapında.

Biologiyalıq hár túrlilik

Qolaylı ekvatorial ıqlımı sebepli Amazon háwizi ormanları planetamızdıń qalǵan bólegine qaraǵanda fauna hám floranıń eń túrli-túrliligi menen gúllep-jaynaydı. Mámlekettiń PV, Pantanal batpaq hám batpaq erleriniń tropikalıq ekotizimi dúnyadaǵı eń iri ekosistemalardan biri bolıp, ósimlik hám faunanıń túrli-túrliligine bay. Bul jerde 1000 ǵa jaqın quslar, 300 ge jaqın sút emiziwshiler, 480 ge jaqın jer bawırlawshılar, 400 ge jaqın balıqlar hám 9000 ǵa jaqın omırtqasız haywanlar jasaydı. Túrler. Ilimpazlardıń esap-kitaplarına kóre, Braziliya boylap tórt millionǵa jaqın ósimlik hám haywan túrleri bar. Amazon háwizinde eń úlken gúllerden biri ósedi - gigant Viktoriya, Victoria cruziana, júdá shıraylı gúlleytuǵın malika gúlleri (Tibouchina semidecandra), Qubla Amerika kontinentindegi eń biyik terek túrlerinen biri - haqıyqıy kapok terekleri, Tabebuia alba milliy tán alınǵan. Braziliya simvolı, basqa kóplegen ósimlikler Atlantika jaǵasındaǵı mangrovda, kóbinese Braziliya qalalarınıń qubla-shıǵısındaǵı jaylawlarda ósedi. Siz jer bawırlawshılar hám balıqlardıń keń assortimentin alasız. Krokodiller gruppasına tiyisli kaymanlar, dúnyadaǵı eń iri jılan túrleri - anakondolar, kalamar, záhárli kók ormanlar, qáwipli balıq piranaları hám basqalar. Bul jerde Harpi shańaraǵına tiyisli eń iri qırǵıylar jasaydı. Sonıń menen birge, keń tarqalǵan geshir, kóplegen totıquslar, atap aytqanda, eń úlken ushqısh totıqus Anodorhynchus hyacinthinus, sarı Ramphastas, tukanlar túrleri, sonday-aq tukanlar, kolibri hám totıquslar, qızıl, kók tamaqlı macaw, qızıl, kók tamaqlı macaw, qarınlı tampus nandas, milliy. Turdus qusı rufiventris hám basqalar. Haywanlar arasında yaguarlar pantanal regionında, sonıń menen birge, pumalar, ocelotlar, tegislikler, qumırsqalar, jalqawlar, pekkarlar, jabayı iytler, opossumlar, armadillolar hám mámlekettiń qubla bólegi hám háwizinde ayırım kapercaillies toplanǵan.

Ekonomikası

Tiykarǵı maqala: Braziliya ekonomikası

Iri hám jaqsı rawajlanǵan awıl xojalıǵı, tábiyiy resursların qazıp alıw, islep shıǵarıw hám xizmet kórsetiw tarawları hám de keń bántlik bazası menen Braziliya ekonomikası Qubla Amerikanıń basqa hár qanday mámleketinen joqarı turadı hám jáhán bazarında óz poziciyasın bekkemleydi. Onıń sanaatı Arqa hám Qubla Amerikanıń barlıq mámleketleri arasında tek Qurama Shtatlardan keyin ekinshi orında turadı. Tiykarǵı eksport kofe, soya, temir rudası, apelsin sherbeti, polat hám samolyotlar (Embraer). Mámleket samolyot islep shıǵarıw hám awıl xojalıǵı eksportı boyınsha dúnyada 3-orında turadı. Braziliya mámleket byudjetinen paydalanıw boyınsha “sanalı” joybar hám perspektivalı strukturalıq mámleket reformasın joybarlaw arqalı 41,5 milliard dollar járdem aldı. Biraq, Braziliyanıń eń úlken máselelerinen biri bul dáramat bólistiriwindegi teńsizlik bolıp tabıladı. 1990-jıl hár tórt dana braziliyalıqtan kóbi kúnine 1 dollardan az kún keshiretuǵın edi (házirde Braziliya xalqınıń shama menen 15 payızın quraydı). 2002-jıl Shep prezident LI Lula da Silva bul teńsizlikti imkanı barınsha kemeytiw ushın háreket etdti hám kóp háreket etip atır, biraq birden-bir anıq nátiyje - Braziliyada kúnine 3 ret awqatlanıwdı kepilleytuǵın "Nol ashlıq" programması. Mámlekette sheshiliwi eń qıyın bolǵan eń úlken mashqala - bul korrupciya. Onıń tamırları tereń hám keń tarqalǵan. Valyuta: Real (BRL) 100 sentavodan ibarat. 2010-jıl xabar beriliwine qaraǵanda, jáhán neft-energetika kompaniyalarınan biri Royal Dutch Shell Braziliyanıń Cosan kompaniyası menen qumshekerqamıs jıynaw hám qayta islew menen shuǵıllanatuǵın jańa Raizen qospa kárxanasın shólkemlestirgen. Ol dúnyadaǵı eń iri biojanılǵı, etanol islep shıǵarıwshılardan birine aylanıwǵa tayın. Braziliyada islep shıǵarıw kompaniyaları hám usaqlap satıw sawda tarmaǵı shólkemlestiriledi. Bul jańa kompaniya hár jılı 2 milliard gallonnan artıq bioetanol islep shıǵarıw hám satıwdı joybarlastırıp atır. Raizen Braziliyadaǵı eń iri kompaniyalardan birine aylanıwǵa tayarlanıp atır.

Demografiya

Tiykarǵı maqala: Braziliya demografiyası

2015-jıl jaǵdayına kóre, Braziliyanıń ulıwma xalqı 207 847 528 adamdı quraydı. Xalıqtıń ósiw páti 0,91% (2010-2015) hám 1985-jıldan berli 2% ten az páseymekte. Xalıqtıń tıǵızlıǵı 24,9 adam/km², bul dúnya ortasha 56,5 adam/km² den talay tómen hám jámi xalıqtıń 85,7% (2015-jıl) qalalarda jasaydı. Ortasha jas - 31,3 hám 2015-jılda ǵarrı xalıqtıń úlesi 7,84% ti qurap, qartayǵan jámiyetke kiredi.

Din

Din boyınsha bólistiriw (2000-jılǵı xalıqtı dizimge alıw maǵlıwmatları):

• Rim katolikleri (rásmiy) - 73,89%
• Protestantlar - 15,41%
• Basqa nasraniyler - 0,907%
• Ruwxaniyler - 1332
• Afrikanıń dástúriy din wákilleri - 0,309%
• Buddistler - 0,126%
• Evreyler - 0,051%
• Musulmanlar - 0,016%
• Hind dinleriniń hámeldarları - 0,01%
• Basqa din wákilleri - 0,613%
• Agnostikler, ateistler yamasa dinsizler - 7,354%

Házirde Braziliyada protestantlar sanı artıp barmaqta. 1970-jılǵa shekem. Mámleket protestantlarınıń kópshiligi "dástúriy shirkewler", tiykarınan lyuteranlar, presviterianlar hám baptistlar aǵzaları bolǵan, biraq sol waqıttan berli Pentikostallar hám neo-psevdo-xristianlar sanı sezilerli dárejede astı. Mámleketke qullar tárepinen alıp kelingen dástúriy afrikalıq qádiriyatlar nasraniylik penen aralasıp, Makumba, Candomblé hám Umbanda sıyaqlı kóplegen Afro-Braziliya dinlerin keltirip shıǵardı. Túrli jergilikli amerikalıq toparlarda ámel etetuǵın dástúriy dinler júdá parıqlanıwı múmkin.

Tiller

Braziliyanıń rásmiy tili portugal tili bolıp tabıladı. Mámlekette derlik hámme sóylesedi hám gazetalar, radio, televidenie hám taǵı basqalarda kórsetiledi. Bul qollanılatuǵın birden-bir til. Tuwrı, municipalitette portugal tili menen bir qatarda Nheengatu rásmiy hind tili bolıp tabıladı, bıraq ol tek Nheengatu tilinde soylesedi. Bir neshe mıń adam. Braziliya birden-bir portugal tilinde sóylesiwshi Amerika milleti bolıp tabıladı jáne bul xalıqqa Braziliyanı ispan tilinde sóylesiwshi qońsılarınan ajıratıp turatuǵın milliy ayrıqshalıqtı beredi. Braziliya portugal tiliniń qáliplesiwine hind hám Afrika tilleri tásir kórsetti, bul Portugaliya hám basqa portugal tilinde sóylesiwshi mámleketlerde qollanılatuǵın tillerden azmaz parıqlanadı. Braziliyada 12 portugal dialektleri de bar. Dialektler tiykarınan aytılıw nuanslarında parıqlanadı. Mámlekettiń shet aymaqlarında 180 dana hind tili sóylesedi. Bunnan tısqarı, emigrantlardıń áwladları geyde óz tillerinde soylesedi, sol sebepli mámleket qublasında nemis yamasa italyan tilinde sóylesiwshi toparlar bar, biraq olar portugal tilinen de qattı tásirlengen.

Mádeniyat

Tiykarǵı maqala: Braziliya mádeniyatı

Braziliya mádeniyatı áyyemnen qáliplese baslaǵan hám búgingi kúnge shekem Braziliya milletin quraytuǵın xalıqlardıń túrli tariyxıy dástúrleri qospası retinde qáliplesip atır. Áyyemde bul mámleket portugallardıń koloniyası bolǵan sol sebepli braziliyalıqlar portugal tilinde sóylesedi, portugallardıń tiykarǵı dini katolik esaplanǵan hám birinshi kolonizator kóshpelilerdiń ádetleri keń tarqalǵan. Usınıń menen birge, hinduler hám afrikalıqlardıń tásiri gúmansız bolıp tabıladı. Tupi-guarani tili de keń tarqalǵan: XVI ásirde missioner ruwxaniyler katexizmdi oǵan awdarma etkenler hám Braziliya arqasında óz iskerligin alıp barıwda paydalanǵan. Zamanagóy tilde bir qatar sózler hind tilinen kelip shıqqan. Hindistan mádeniyatınıń tásiri ásirese Amazonkada ayqın bilinedi, Afrika mádeniyatı izleri bolsa Rio-de-Janeyrodan baslap Braziliya jaǵasında kóbirek bilinedi. Mámlekette 14 YUNESKO nıń Pútkil dúnya miyrasları obiektleri bar.

Muzıka

Braziliya ataqlı muzıkaları bular marakato, samba, forro, choro, lambada, tropicalia, bossa nova, frevo, gaucho sıyaqlı túrli usıl hám muzıkalıq janrlarda rawajlanǵan. Afrika tásiri Braziliyanıń ataqlı muzıkasında, ásirese ritmlik sambada sezilerli. Afrika ritmlerinen tısqarı, Braziliya muzıkasına kolonizatorlar hám kóshpeliler tárepinen alıp kelingen vals, polka, jota - Evropa muzıkalıq janrları tásir kórsetti. Bunday qospaǵa mısal etip óz dóretpelerinde afrika, hind hám portugal namalarınan paydalanǵan braziliyalıq klassikalıq kompozitor Heitor Vila-Lobos muzıkasın keltiriw múmkin. Zamanagóy Braziliya muzıkası samba ritmlerin Arqa Amerika hám Britaniyanıń ataqlı qosıqları menen birlestiredi.

Taǵamları

Zamanagóy Braziliya asxanası Evropa, birinshi náwbette, portugal, hind hám afrika asxana dástúrleri tásiri astında qáliplesken gastronomikalıq sintez bolıp tabıladı. Búgingi kúnde Portugaliyanıń aspazlıq miyrasları bir qazan qapırıqlaw, qus góshi hám máyekke tiykarlanǵan shiyrin desertler, sonıń menen birge, sır tayarlaw hám gósh tayarlaw talantında sáwlelenedi. Portugal tásiri, sonıń menen birge, duzlanǵan kapusta, sarımsaq, zeytun, biyn hám badam sıyaqlı ingredientlerden paydalanıwda da bilinedi. Kontinenttıń jergilikli xalqı bolǵan Amerika hinduleriniń asxana dástúrlerin Qubla Amerikanıń aspazshılıq ádetlerinde kóriw múmkin. XVII ásirde qumsheker plantaciyalarında islew ushın Braziliyaǵa alıp kelingen afrikalıq qullar ózleri menen palma mayı, kokos ǵozası, qurıtılǵan teńiz shayanları, shınar, bamya hám negizgi Afrika receptlerin alıp kelgen. Mısalı, feyxoada lobıya, gósh ónimleri hám farofa (manyok unı) dan ibarat taǵam bolıp tabıladı. Keyinirek, altın shawqım hám kauchuk hám kofe bumları Italiya, Germaniya, Qıtay hám Yaponiyadan kelgen emigrantlardı hám olardıń aspazlıq dástúrlerin alıp keldi. Bunnan tısqarı, Braziliyanıń hár bir regionınıń asxanası tariyx hám geografiyalıq jaylasıwı menen qáliplesken ózgeshe ayrıqshalıqlarǵa iye. Mısalı, Baiyada olar akara pisiredi.

Sport

Braziliyada eń ataqlı sport túri bul futbol jáne onıń kóplegen túrleri bar (futzal, plyaj futbolı, futzal). Braziliyada futbol milliy sport túri, mámleket xalqınıń 74 procenti qaysıdur mániste bul oyınǵa qızıqlı bolıp tabıladı. Futbol boyınsha Braziliya saylandı komandası barlıq jáhán chempionatlarında qatnasqan (23 ret) hám olarda eń kóp (5 ret) jeńiske erisken. Braziliyada ekinshi eń áhmiyetli, biraq ataqlı bolmaǵan sport túri - bul voleybol jáne onıń túrli-túrliligi (plyaj voleybolı). Braziliya saylandı komandası 3 ret Olimpiyada oyınlarında (1992, 2004 hám 2020-jıllarda), 2 ret FIVB Jáhán chempionı (2002 hám 2006-jıllarda) hám 9 ret Jáhán Ligası chempionı bolǵan. Braziliya sonıń menen birge, kapoeyra hám braziliyalıq jiu-jitsu sıyaqlı dúnyada ataqlı bolǵan bir neshe sport túrleriniń watanı esaplanadı. Braziliyada qısqı sport túrleri ıssı ıqlım shárayatı sebepli az rawajlanǵan. Mámlekette motorsport ataqlı - Braziliya Emerson Fittipaldi, Nelson Piket, Ayrton Senna (barlıǵı jáhán chempionı boldı), Rubens Barrikello, Felipe Massa sıyaqlı ataqlı Formula 1 báygeshilerin usınıs etti. Braziliya 1950-jılǵı futbol boyınsha jáhán chempionatı hám 2014-jılǵı futbol boyınsha jáhán chempionatına miymanlıq etken. 2016-jılda Braziliya Rio-de-Janeyroda bolıp ótken XXXI jazǵı Olimpiyada oyınlarına miymanlıq etken.

Bayramlar nıshanlanadı: Rio-de-Janeyroda karnaval sárshembiden aldınǵı juma kúni baslanadı. 9-iyun - Braziliya hawariysi Xose de Ankietanıń kúni. 1890-jıl 20-mayda francuz astronomı Auguste Sharlois tárepinen Nitsa observatoriyasında oylap tabılǵan asteroid (293) (Brasilia) Braziliya atı menen atalǵan.

Kinematografiya

Óz oylap tabıwınan kóp ótpey Braziliyaǵa kelgen milliy kinematografiya búgingi kúnde dúnya boylap tabıslı júrisin dawam etpekte. Glauber Roshidiń "jańa kino" dáwirinen ótip, birinshi Atlantis kinostudiyalarınan birewiniń "chasadalari" komediyalarınan baslap, "jer astı" háreketi hám búgingi kúnge shekem Braziliya kinosınıń hár bir dáwiri tariyxıy bolıp tabıladı. Abıroylı xalıqaralıq kinofestivallardıń kóplegen sıylıqlarına bay. Dástúriy filmlerdiń "kishi sińlisi" telenovela sanaatı bolıp, ol házir dúnyanıń kóplegen mámleketlerine eksport etiletuǵın úlken sabın operası fabrikası esaplanadı.