Buxgalteriyalıq esap
Buxgalteriyalıq esap — kúndelikli hám juwmaqlawshı maǵlıwmatlar alıw ushın kárxanalardıń, shólkemlerdiń hám mekemelerdiń xojalıq jumısın úzliksiz hám óz-ara baylanısın baqlaw jáne qadaǵalaw sistemasınan ibarat.
Buxgalteriyalıq esabın kópshilik jaǵdaylarda Biznes álipbesi dep ataydı. Sebebi buxgalteriyalıq balansı finanslıq nátiyjeler hám olardıń sarplanıwı haqqındaǵı esabat usaǵan buxgalteriyalıq esabat maǵlıwmatların bizlerde keń paydalanıladı.
İnvestorlar, tovar jetkerip beriwshiler, kreditorlar, bankler, buyırtpashılar, nızam shıǵarıwshı hám nızamdi orınlawshı mámleket organları finans esabatı maǵlıwmatların paydalanıwshılar bolıp esaplanadı. Investorlardı kóbirek kárxanalardıń finans turaqlılıǵı, onıń kelesi rawajlanıwı, támiyinleniwi, járiyalanǵan dividentlerdi tólew qábiletine tiyisli maǵlıwmatlar kóbirek qızıqtıradı. Mámleketlik organların xojalıq sub'ektleri protsesslerin tártipke salıw, salıq siyasatın islep shıǵıw, sotsiallıq máselelerdi sheshiwge tiyisli maǵlıwmatlar qızıqtıradı.
Buxgalteriyalıq esaptıń áhmiyetli hám esaptıń basqa túrlerinen parq qılıwshı qásiyetlerinen biri onda kárxananıń xojalıq protsessleriniń barlıq tárepleri kórsetiledi.
Buxgalteriyalıq esaptıń járdeminde xojalıqta bar materiallıq baylıqlardıń hár qıylı túrlerinen aqshalay qarjılarınıń muǵdarı haqqında, basqa kárxanalar hám shólkemler menen esaplasıwdıń jaǵdayı haqqında, onıń barlıq resurslarınıń ulıwma kólemi haqqında maǵlıwmatlar, jetistirilgen hám satılǵan ónimniń kólemi hám ózine túser bahasın belgileydi, xojalıq jumıslarınıń finans huqıqların paydalanıp anıqlaydı, kárxananıń rentabelligin esaplap shıǵadı.
Buxgalteriyalıq esap kárxanalarda júz berip atırǵan xojalıq protsessleri hám operatsiyaların pul kórinisinde úzliksiz, óz-ara baylanısqan, hújjet penen tiykarlanǵan halda kórsetiwdi támiyinleydi. Buxgalteriyalıq esabı operativ esaptan parq qılıp, ayırım xojalıq operatsiyaları emes, al kárxananıń xojalıq háreketiniń barlıq táreplerin kórsetip bergeni ushın statistikalıq esap sıyaqlı ǵárezsiz pán esaplanadı.