Kontentke ótiw

Cifrlı iz

Wikipedia, erkin enciklopediya
Cifrlı izdiń belgisi

Cifrlı iz yamasa cifrlı kóleńke (inglisshe-Digital footprint) Internette yamasa cifrlı qurılmalarda kórinetuǵın baqlanatuǵın cifrlı iskerliklerdiń, háreketlerdiń úleslerdiń hám kommunikaciyalardıń unikal jıynaǵın bildiredi.[1][2][3][4] Cifrlı izlerdi passiv yamasa belsendi dep atawǵa boladı. Birinshisi paydalanıwshınıń veb-brauzer háreketinen hám cookie faylları retinde saqlanǵan informaciyadan ibarat.[5] Sońǵısın kóbinese veb-saytlarda yamasa sociallıq tarmaqlarda informaciya almasıw ushın paydalanıwshı bilip turıp shıǵaradı. Bul termin ádette adamǵa baylanıslı bolǵanı menen, cifrlı iz bizneske, shólkemge yamasa korporaciyaǵa baylanıslı bolıwı múmkin.[6]

Cifrlı izdi paydalanıwdıń unamlı hám unamsız aqıbeti bar. Bir jaǵınan, bul kóplegen qupıyalılıq máseleleriniń teması.[7] Mısalı, jeke adamnıń ruqsatısız biytanıs adamlar tek izlew sistemaların paydalanıw arqalı sol adam tuwralı informaciyanı biriktire aladı. Korporaciyalar sholıw jurnalına tiykarlanǵan jeke reklamalardı da shıǵara aladı. Ekinshi jaǵınan, basqalar sociallıq media tásir etiwshileri retinde ózleriniń cifrlı izinen payda tabıw arqalı payda kóre aladı. Sonıń menen qatar, jumıs beriwshiler talabannıń cifrlı izin onlayn tekseriw hám onıń arzanlatılǵan qunı menen qoljetimliligine baylanıslı sáykesligin bahalaw ushın paydalanadı. Eki teń talabannıń arasında unamlı cifrlı izi bar talaban artıqmashılıqqa iye bolıwı múmkin. Texnologiyalardı qollanıw keńirek tarqalǵan sayın, hátte balalar kolledjge kiriw sıyaqlı itimal unamlı hám unamsız aqıbeti bar úlken cifrlı izlerdi qáliplestiredi. Cifrlı izdiń bolmawı qıyın bolǵanlıqtan, unamlını (oń) jaratıw adamnıń eń jaqsı mápi.

Cifrlı izdiń túrleri

[redaktorlaw | derekti redaktorlaw]

Passiv cifrlı izler - bul jeke adam tarmaqta eriksiz qaldıratuǵın maǵlıwmatlar izi. Jaǵdayǵa baylanıslı olardı hártúrli usıllar menen saqlawǵa boladı. Izlew tarmaqtaǵı maǵlıwmatlar bazasında tarmaqlıq ortalıqta “xit” retinde saqlanıwı múmkin. Ayaq izi paydalanıwshınıń IP adresin, qashan jaratılǵanın, qayerden kelgenin hám keyinirek tallanatuǵın (analizlenetuǵın) izlerdi baqlay aladı. Oflayn ortalıqta administratorlar qurılmanıń háreketlerin kim orınlaǵanın kórmey-aq erise aladı hám kóre aladı. Passiv cifrlı izlerdiń mısalları geolokaciyalardı paydalanatuǵın qosımshalar, cookie faylların qurılmańızǵa júklep alatuǵın veb-saytlar yamasa brauzer jurnalı bolıp tabıladı. Passiv cifrlı izler sózsiz bolǵanı menen, olardı eski akkauntlardı óshiriw, qupıyalılıq parametrlerin (hámmege ashıq yamasa jeke akkauntlar) paydalanıw hám geyde artta qalǵan informaciyanı kóriw ushın tarmaqta izlew arqalı azaytıwǵa boladı.[8]

Belsendi (aktiv) cifrlı izlew bilip turıp islengen, óytkeni olar informaciyanı óz qálewi menen járiyalaydı yamasa bólisedi. Olardı jaǵdayǵa baylanıslı hártúrli usıllar menen saqlawǵa boladı. Paydalanıwshı saytqa kirip, jazba yamasa ózgeris kirgizgen cifrlı izdi saqlawǵa boladı; dizimnen ótken at tarmaqlıq ortalıqtaǵı qayta islewge qosılǵan. Belsendi cifrlı izlerdiń mısalları sociallıq tarmaqlardaǵı jazbalardı, video yamasa súwretti júklep salıwdı yamasa hártúrli veb-saytlarǵa ózgertiwlerdi qamtıydı. [citation needed]

Qupıyalılıq máseleleri

[redaktorlaw | derekti redaktorlaw]

Cifrlı izler cifrlı jeke gúwalıq yamasa pasport emes, biraq jıynalǵan mazmun menen metamaǵlıwmatlar internet qupıyalılıǵına, isenimine, qáwipsizligine, cifrlı abırayına hám usınısına tásir etedi. Cifrlı dúnya keńeyip, ómirdiń kóbirek aspektleri menen biriktirilgen sayın, maǵlıwmatlarǵa baylanıslı menshik penen huqıqlar áhmiyetli boladı. Cifrlı izler qupıyalılıq penen ashıqlıq básekilesliginde dawlı.[9] Scott McNealy, Sun Microsystems bas direktorı, 1999 jılı Internettegi qupıyalılıqqa silteme berip, “Get Over It” dedi.[10] Citata keyinirek jeke maǵlıwmatlardı hám jeke kompaniyalar onıń menen ne qılatuǵının talqılawda jiyi qollanılatuǵın sóz dizbegine aylandı.[11] Cifrlı izler qupıyalılıq máselesi bolıp tabıladı, sebebi olar paydalanıwshılar bólisetuǵın baqlanatuǵın háreketlerdiń, úleslerdiń hám ideyalardıń jıynaǵı. Onı baqlawǵa boladı hám internet paydalanıwshılarına adam háreketleri tuwralı biliwge imkaniyat beredi.[12]

Mápli tárepler birneshe sebepler boyınsha Internettegi izlerdi paydalanadı; onıń ishinde kibertekseriw,[13] onda intervyuler onlayn háreketleri tiykarında talabanlardı izertley aladı. Internet izlerin huqıq qorǵaw organları itimal sebeplerdiń bolmawına baylanıslı basqasha ashıq emes informaciyanı beriw ushın da paydalanadı. Sonday-aq, cifrlı izlerdi marketologlar paydalanıwshınıń qanday ónimlerdi qızıqtıratuǵının tabıw yamasa uqsas máplerge tiykarlanǵan belgili bir ónimge degen qızıǵıwshılıqtı oyatıw ushın paydalanadı.[14]

Sociallıq tarmaq sistemaları maǵlıwmatlar ómir aǵımına aylandırıp, jeke adamlardıń háreketlerin jaza aladı. Bunday social medianı paydalanıw hám rouming xızmetleri cifrlı baqlaw maǵlıwmatlarına hám qızıǵıwshılıqlardı, sociallıq toparlardı, minez-qulıq penen orındı qamtıwǵa imkaniyat beredi. Bunday maǵlıwmatlar qurılmalardaǵı sensorlardan jıynaladı hám paydalanıwshınıń xabarısız jıynaladı hám analizlenedi (tallanadı).[15] Kóplegen paydalanıwshılar ózleri tuwralı jeke informaciyanı sociallıq media platformaları arqalı bólisiwdi tańlaǵanda, olar barǵan jerlerdi, waqıt kestelerin hám olardıń baylanısların qosıp alǵanda, olar qupıyalılıq parametriniń tańlawları hám olar menen baylanıslı qáwipsizlik aqıbeti tuwralı bilmeydi. Facebook sıyaqlı kóplegen sociallıq media saytları paydalanıwshınıń jeke basın biriktiriw ushın paydalanıwǵa bolatuǵın informaciyanıń keń kólemin jıynaydı. Sociallıq tarmaqtan jıynalǵan informaciya, mısalı paydalanıwshınıń doslarınıń sanı, paydalanıwshınıń introvert yamasa ekstravert tulǵası bar-joǵın boljay aladı. Sonıń menen qatar, SNS paydalanıwshılarınıń sorawnaması 87% jumıs yamasa bilim dárejesin, 84% tolıq tuwılǵan kúnin, 78% jaylasqan jerin hám 23% telefon nomerlerin qoyǵanın kórsetti.[16]

Adamnıń cifrlı izi demografiyalıq belgiler, jınıslıq baǵdar, násil, dini hám siyasıy kózqaraslar, jeke tulǵa yamasa intellekt sıyaqlı jeke informaciyanı anıqlawı múmkin[17] jeke adamlardıń bilimisiz, ol sonıń menen qatar jeke adamlardıń psixologiyalıq tarawların sociallıq tarawǵa ashadı.[18] Lifelogging - bul jeke adamnıń ómiri menen minez-qulqına baylanıslı informaciyanı tańlawsız jıynawdıń mısalı.[19] Cifrlı izdi baqlaw qıyınshılıqqa alıp keliw ushın islenetuǵın háreketler bar.

Derekler

[redaktorlaw | derekti redaktorlaw]
  1. ↑ „Dictionary.com: digital footprint“. Qaraldı: 13-aprel 2017-jıl.
  2. ↑ „What is Digital Footprint? Webopedia. Definition“. www.webopedia.com (29-aprel 2008-jıl). Qaraldı: 13-aprel 2017-jıl.
  3. ↑ „Digital Footprint Definition“ (en). techterms.com. Qaraldı: 13-aprel 2017-jıl.
  4. ↑ „What is digital footprint? - Definition from WhatIs.com“. WhatIs.com. Qaraldı: 13-aprel 2017-jıl.
  5. ↑ Madden, Fox, Smith & Vitak, Mary, Susannah, Aaron, Jessica „Digital Footprints“. Pew Research Center (2007).
  6. ↑ COLLINS, KATIE „Monitoring digital footprints to prevent reputation damage and cyber attacks“. 12-avgust 2013-jılda túp nusqadan arxivlendi. Qaraldı: 8-avgust 2013-jıl.
  7. ↑ „Owning Your Privacy by Managing Your Digital Footprint“. Stay Safe Online. Qaraldı: 8-noyabr 2020-jıl.
  8. ↑ Rossi, Julien; Bigot, Jean-Édouard (2019-01-03). "Traces numériques et recherche scientifique au prisme du droit des données personnelles". Les Enjeux de l'Information et de la Communication N° 19/2 (2): 161–177. doi:10.3917/enic.025.0161. ISSN 1778-4239. https://www.cairn.info/revue-les-enjeux-de-l-information-et-de-la-communication-2018-2-page-161.htm?ref=doi. 
  9. ↑ "Threat to privacy under data law, campaigners warn". 26 January 2009. https://www.telegraph.co.uk/news/newstopics/politics/4339771/Threat-to-privacy-under-data-law-campaigners-warn.html. 
  10. ↑ "Sun on Privacy: 'Get Over It'". 26 January 1999. http://archive.wired.com/politics/law/news/1999/01/17538. 
  11. ↑ „Digital Footprint: Part 2 | Hueya: Securing Your Digital World“ (en-US). Hueya - Online Privacy Software (10-yanvar 2016-jıl). 10-oktyabr 2020-jılda túp nusqadan arxivlendi. Qaraldı: 10-oktyabr 2020-jıl.
  12. ↑ 2015nets_adminusr. „What is a digital footprint?“ (en-NZ). Netsafe – Providing free online safety advice in New Zealand (22-iyul 2019-jıl). Qaraldı: 10-oktyabr 2020-jıl.
  13. ↑ Dalgord. „Cybervetting: The Hiring Process in the Digital Age“ (7-dekabr 2012-jıl). 2-dekabr 2013-jılda túp nusqadan arxivlendi. Qaraldı: 23-avgust 2013-jıl.
  14. ↑ Wyner. „Digital Footprints Abound“. American Marketing Association. 5-oktyabr 2016-jılda túp nusqadan arxivlendi. Qaraldı: 3-oktyabr 2016-jıl.
  15. ↑ „What a digital footprint? - Knowledgebase - ICTEA“. www.ictea.com. Qaraldı: 10-oktyabr 2020-jıl.
  16. ↑ Silteme kórsetiwdegi qátelik: Жарамсыз <ref> тегі; no text was provided for refs named :0
  17. ↑ Kosinski, M. (11 March 2013). Private traits and attributes are predictable from digital records of human behavior. 
  18. ↑ Latour, Bruno. Beware, your imagination leaves digital traces. http://www.bruno-latour.fr/sites/default/files/P-129-THES-GB.pdf. 
  19. ↑ O’Hara, Kieron (20 February 2009). Lifelogging: Privacy and empowerment with memories for life. 
«https://kaa.wikipedia.org/w/index.php?title=Cifrlı_iz&oldid=78573» saytınan alınǵan