Civilizaciya

Civilizaciya (latınsha „cuvilis“) — puqaralıqqa, mámleketke tiyisli, civilizaciyalıq 1) keń mániste - sanalı janzatlar bar ekenliginiń hárqanday forması; 2) mádeniyat sóziniń sinonimi. Bul termin kóbinese materiallıq mádeniyat mánisinde de qollanıladı; 3) mádeniyattıń zaman hám mákanda shegaralangan táriyxıy tipi (Mısır civilizaciyası, Mesopotamiya civilizaciyası hám basqalar); 4) jabayılıq hám jawızlıqta keyingi sociallıq rawajlanıw basqıshı. "C." túsinigi XVIII ásirde "mádeniyat" túsinigi menen tıǵız baylanıslı halda payda bolǵan. Francuz filosof-aǵartıwshıları ádillikke tiykarlangan jámiyetti civilizaciyalasqan jámiyet dep bilgen. Kópshilik filosoflar "C." degende jámiyettiń materiallıq-texnikalıq jetiskenliklerin, "mádeniyat" degende bolsa tek ǵana oniń ruwxıy qádiriyatların túsingen. Olardıń ayırımları bul túsiniklerdi bir-birine qarama-qarsı qoyǵan. Máselen, O.Shpenglerdiń pikirinshe, "C." hárqanday mádeniyat rawajlanıwınıń belgili bir juwmaqlanǵan basqıshın bildiredi. C.nı bunday dáwir awdarılıwı sıpatında túsiniw mádeniyatınıń bir pútinligi hám tábiyiylıǵına qarama-qarsıdur.

Civilizaciya — jámiyettiń rawajlanǵanlıq dárejesin kórsetiwshi túsinik, mádeniyat, ilim, texnika, din hám basqalardı óz ishine aladı. Civilizaciya insan jámiyetiniń sanalı ekenligine itibar berip, onı basqa hárqanday sanasız jámiyetten ajıratadı.

"Civilizaciya" sózi latınshada puqaralarǵa tiyisli, sociallıq degen mánilerdi anlatadı. Bul túsinik ilimge francuz filosofları tárepinen salıstırmalı jaqın waqıtta - eki ásir aldın kirgizilgen bolıp, pikirlew hám erkinlik húkim súrgen jámiyetlerdi sıpatlaw ushın qollanılǵan. Ulıwma alǵanda, civilizaciya rawajlanǵan mámleketlerdegi ekonomikalıq hám sociallıq-huqıqıy qatnasıqlardıń aqılǵa uǵras shólkemlestirilgen dúzimi sipatında talqılanadı. Jámiyet rawajlanıwın civilizaciya kózqarasınan úyreniwde civilizaciyalardıń almasıw teoriyası áhmiyetli orın tutadı. Bul teoriya tárepdarları tómendegi 7 basqıshtan ibarat civilizaciyanı ajıratıp kórsetedi:

1. dawamlılıǵı 30-35 ásirdi óz ishine alǵan neolit dáwiri;
2. dawamlılıq múddeti 20-23 ásirdi óz ishine alǵan shıǵıs qulshılıq dáwiri (bronza ásir);
3. dawamlılıq múddeti 12-13 ásirdi óz ishine alǵan antik dáwir (temir dáwiri);
4. dawamlılıǵı 7 ásirdi óz ishine alǵan erte feodal dáwiri;
5. dawamlılıǵı 4,5 ásirdi óz ishine alǵan industriallasıwǵa shekemgi dáwir;
6. dawamlılıǵı 2,5 ásirdi óz ishine alǵan industrial dáwiri;
7. dawamlılıq múddeti 1,3 ásirdi óz ishine alǵan joqarı industriallasıw dáwiri.

Bul atap ótilgen basqıshlardan kórinip turıptı, bul teoriyada hár qıylı kózqaraslar hám qatnaslardıń aralasıw jaǵdayına jol qoyılıp, jámiyet rawajlanıwınıń basqıshların ajıratıwdıń anıq bir ólshemi yamasa belgisi joq.