Dıqqat

Dıqqat

Dıqqat — subyekt iskerliginiń ayırım obyekt yáki hádiysege ózin tartıwı. Ol hár qanday sanalı iskerlik nátiyjeliliginiń tiykarǵı shárti esaplanadı. Bas mıy qabıǵınıń arnawlı bir jaylarındaǵı optimal qozǵalıw derekleri Dıqqattıń fiziologiyalıq tiykarın quraydı. Dıqqat eki túrge bólinedi: ıqtıyarsız (passiv) dıqqat hám ıqtıyarlı (aktiv) dıqqat. Íqtıyarsız dıqqat qandayda sırtqı sebep tásirinde kisi qálewinen qaramastan payda boladı. Bunday dıqqat adamnan shıdamlılıq kúshin talap etpeydi. Dıqqattı tartıw ushın qozǵatıwshınıń kúshi úlken áhmiyetke iye emes. Zattıń shıraylılıǵı, jaqtılıǵı, ótkir iyisi hám basqa qásiyetleri dıqqattı eriksiz tartadı. Qálegen dıqqatta psixik iskerlik aldınan belgilengen maqset penen arnawlı bir zatqa sanalı túrde qosıladı. Dıqqattıń bul túri shıdamlılıq kúshin talap etedi. Sol sebepli bul dıqqat shıdamlı dıqqat  dep te ataladı. Insannıń pútkil sanalı iskerligi tiykarınan ıqtıyarlı dıqqat járdeminde ámelge asırıladı.

Dıqqattıń turaqlılıq, ózgeriwsheńlik, bóliniwshilik sıyaqlı qásiyetleri, kólemi bar. Dıqqattıń turaqlılıǵın onıń birden-bir, ulıwma (mısalı, kitap oqıw, másele sheshiw sıyaqlı) jumısqa xızmet etiwshi zat yamasa hádiysege uzaq múddet ózine tarta alıwınan ibarat. Bunda háreket obyektleri (mısalı, kitap teksti, máselede berilgen sanlar hám sol sıyaqlılar) hám de hárekettiń ózi (mısalı, máseleni sheshiw jolları) ózgerip turıwı múmkin, bıraq iskerliginiń ulıwma baǵdarı ózgermey saqlanıwı kerek. Ózgeriwsheń dıqqat bir iskerlikten yamasa zattan basqa iskerlik yamasa zatqa tez ózine tartadı. Bul ózgeshelik dıqqattıń aldınǵı zatqa qaysı dárejede qaratılǵanlıǵına hám jańa iskerliginiń ózgeshelikine (onıń dıqqattı qanshelli qarata alıwına) baylanıslı. Dıqqattıń bólime alıw ózgesheligi bir waqtıniń ózinde 2 yamasa odan artıq is-háreket orınlawda sáwlelendirip, kóp kásip iyeleri (mısalı, oqıtıwshı, ushıwshı) ushın ásirese úlken áhmiyetke iye. Bul ózgeshelik bir iskerlikti orınlaw azǵana avtomatlasıp, ekinshi iskerlik bir qatar tanıs bolǵannan keyin quramǵa iye boladı.