Denov rayonı

Úlgi:Maʼmuriy birlikDenov rayonı — Surxandárya wálayatındaǵı rayon. 1926 -jıl 2-sentyabrde qurılǵan. Denov rayonı wálayattıń Shoʻrchi, Sariosiyo, Uzun, Altınsay rayonları menen shegaralas. Maydan. 0, 75 mıń km². Xalqı 409. 5 mıńnan kisiden zıyat (2023). Denov rayonında 1 qala (Denov), 2 qalasha (Doslıq hám Xayrabad), 18 awıl puqaraları jıyını (Anbarsoy, Binokor, Dahana, Denov, Kenagas, Navro'z, Pistamozor, Sina, Tortuvli, Xayrabad, Xolchayon, Ferǵana, Yurchi, Yangibog', Yangizamon, Yangiabad, Kiziljar, Hazorbog') bar. Orayı — Denov qalası.

Tábiyaatı

Denov rayonınıń arqa, qubla hám oraylıq bólegi tegislikten ibarat. Shıǵısda Babatog', batısda Boysuntog' dizbeleri menen oralǵan. Jer maydanı shıǵısqa tárep tómenlep baradı. Qıs máwsimi qısqa, jıllı boladı. Yanvardıń ortasha temperaturası 2, 9°, iyulniki 28, 4°. Tegisliklerde jılına 130 mm den 360 mm ge shekem, taw aldı hám tawlarda 445 mm den 625 mm ge shekem jawın túsedi. Vegetatsiya dáwiri 226 kúnden 266 kunge shekem. Denov rayonınan Surxandáryo, Topalańdárya, Sangardak, Qızılsuw dáryaları, Hazorbaǵ, Oy-barak kanalları, Dayto'lak, Denov arıqları aǵıp ótedi. Jer astı suwlarına bay bolǵanlıǵı ushın artezian suwınan keń paydalanıladı. Tegisliklerde boz topıraq, dárya jaǵasında otlaqı batpaq, taw aldı hám tawlarda ashıq reńli qońgır topraqlar tarqalǵan. Tawlarda ǵálle ósimlikleri, arsha aǵashı, jabayı miyweli terek hám putalar ósedi. Babatog'da pıstezorlar bar. Dikobraz, taw eshkisi, qaban, silewsin, qasqır, shaǵal, qońgır ayıw, quslardan qırǵawıl, kaklik, torǵay ushraydı. Dáryalarda sazanbaliq, aq amur, zaǵara balıq (sazan) kóp.

Xalıqtıń kóp bólegi (89, 5%) ózbekler, sonıń menen birge, tájik, orıs, tatar hám basqa millet wákilleri de jasaydı. 1 km2 qa ortasha 337 kisi tuwrı keledi.

Xojalıǵı

Rayon sánaat kárxanaları tiykarınan awıl xojalıǵı ónimlerin qayta islewge qánigelesken. Paxta tazalaw, may ekstraksiya, araq-vino hám pivo, konserva, sút, remontlaw -mexanika, gerpish zavodları, qurılıs, neft ónimi kárxanaları, paxta teriw, konditerlik fabrikaalari, jámi 38 sanaat kárxanası bar. Isbilermenlerge tiyisli 200 ge jaqın kishi kárxana iskerlik kórsetedi. Awıl xojalıǵınıń tiykarǵı tarmaqları : paxtashılıq, baǵdarshılıq, júzimshilik, limon jetistiriw hám basqalar Taw eteklerinde lalmikor dıyxanshılıq (tiykarlanıp biyday hám arpa ) menen shuǵıllanıladı. 12,7 mıń ga jerge paxta, 10,1 mıń ga jerge g'alla egiledi. Suwǵarılatuǵın jerler 24,7 mıń ga. Jaylawlarda qaramal, qoy (atap aytqanda, hisor qoyi) baǵıladi. Rayonda 17 jámáát xojalıǵı bar. R. R. Shreder atındaǵı Baǵdarshılıq, júzimshilik hám vinoshılıq korporatsiyasınıń seleksiya stansiyası jaylasqan. Denov dendrariysı dep atalǵan bul ilimiy laboratoriyada tábiyaattıń 900 den zıyat o'simligi, miyweli ósimlikler (atap aytqanda Yaponiyadan keltirilgen palma teregi, magnoliya, xurma, apelsin, ǵoza, ǵálle ósimlikleri) jetiwtiriledi. Rayon aymaǵınan xalıq aralıq temirjol, Xo'jand—Dúyshembi, Termiz—Dúyshembi avtomagistral jolı ótken. 87 ulıwma tálim mektep, gimnaziya, 2 licey, 3 orta arnawlı oqıw jurtı, kórkem óner, muzıka mektepleri, 3 kásip-óner mektep, 58 ǵalabalıq kitapxana (500 mıń kitap ), 46 klub, 2 mádeniyat hám dem alıw baǵı, emlewxanalar, 13 awıl shıpakerlik ambulatoriyasi, 6 awıl shıpakerlik punkti, 7 poliklinika, feldsher-akusherlik punktleri, 4 dispanser bar. Bul mákemelerde 3800 den zıyat medicina xızmetkerleri isleydi. 1932-jıldan „Chag'oniyon“ rayon gazeta baspa etiledi (adadi 9000).

Denov rayonı

1926 -jıl 29 -sentyabrde qurılǵan. Ulıwma jer maydanı 752, 8 kv. km. Xalqı 181,6 mıń kisi (Denov qalası xalqı menen birge;1996 ). Rayon orayı -Denov qalası Termizden 156 km arqa — shıǵısta jaylasqan. Termiz- Dushanbe temirjolındaǵı bándirgi. Denovda Doslıq qalashası, 17 awıl (Anbarsoy, Binokor, Dahana, Denov, Kenagas, Pıstemazor, Sina, Tartuvli, Xayrabod, Xolchayon, Ferǵana, Yurchi, Yangiboǵ, Yangizamon, Yangiobod, Qızıljar, Hazarboǵ) bar. Denov rayonıń jer ústi úlken amfiteatrni yadǵa saladı. Tawlardan aǵıp túsetuǵın kópten — kóp saylar hám taw eteklerindegi biyik „ teksheler“ ájayıp tábiyat kórinisin payda etedi. Rayon Surxandárya oazisiniń arqa bólegindegi ónimli tegislikte jaylasqan. Arqa hám arqa shegaraları boylap Surxandárya hám Topolondárya aǵıp ótedi. Batısında Sina-Sangardak (3722 m) tawları jaylasqan. Rayonnan Sangardak- Qızılsuv dáryası ótedi. Rayonda bir qansha góne qala qarabaxanaları tabılǵan. Bulardan eń irileri: Badrach, Xolchayon, Yurchi, Kulaltepa, Oqqórǵon, Shangilbuva, Jartepa, Teshiktepa, Qulaqtepa, Qızqórǵon, Qılıshbuloq, Uchtepa, Chimqórǵon, Kallaminor hám basqalar. Rayonda 17 jámáát xojalıǵı bar. Awıl xojalıǵında paxtashılıq tiykarǵı orın tutadı. Dán eginleri, palız eginleri, jem — hashakta jetilistiriledi. Júzimshilik, ulıwma, baǵdarshılıq rawajlanǵan. Jaylawlarında qaramal, qoy (atap aytqanda, hisor qoyi) baǵıladı. „Hazarbaǵ“ jámáát xojalıǵında 25 gektarlıq terekzar qurıldı. Anbarsaydıń oń qirǵaǵidaǵı qarawsız jaylarǵa 1, 5 milion túp kaliforniya tereginiń qálemshesi egildi. Qálemshe xojalıqtıń ózinen shıqtı. " Terek kóp bolsa - úy — jay qurıw kóbiyedi, — deydi jámáát xojalıq basqarıwı baslıǵı Musurmonqul Sherqobilov. Ata-babamız aldınları aǵashtı hesh sırtdan alıp kelmegen. Sol sebepli terekzarlardı taǵı da keńeytiw niyetidemiz". Denov rayonında 9 saat kárxanası ámelde bolıp, 1995-jılda olarda 171 milion sumnan zıyat ónim islep shıǵarıldı. 70 kishi kárxana hám bir qospa kárxana rayonda iskerlik kórsetip atır. Denov rayonında 72 ulıwma tálim mektep, muzıka mektep, 9 baqsha, 4 mektepten sırtqı shólkem bar. 900 orınlı 14 emlewxana islep turıptı. Rayonda Muhammadi Keldiyev, Shaymardon Qobilov, Islamqul Tórayev, Boboraxmat Yusupov, Qayum Karimov, Zulfiya Allayorova, Halima Azimova sıyaqlı belgili baslıqlar, Miynet Qaharmanları iskerlik kórsetken. Ózbekstan Pánler Akademiyasınıń xabarshı aǵzası, Termiz Mámleket universitetiniń rektori Nazar Tóreyev, pán doktorı, xirurg Abdurahmon Mamadaliyev; belgili baqsılar : Toshmurod baqsı, Babarahim baqsı ; Mengziyo Safarov, Toǵay Murod, Nizomjon Parda sıyaqlı dóretiwshiler; milliy gúres boyınsha jáhán chempionı Ergash polvon Mamarasulovlar rayondıń maqtanıshı.