Diffuziya

Diffuziya (ótkeriliw yamasa tarqalıw dep te ataladı) — óz ara tutasqan bir zattıń molekulalarınıń ekinshi zatqa, ekinshi zat molekulalarınıń birinshi zatqa óz ara ótiwi. Zatlardıń júdá tıǵız ortalıqtan az tıǵız ortalıqqa óz-ózinen tarqalıwı. Fizikalıq ximiyada bolsa molekulalardıń kinetikalıq energiyalarına baylanıslı tártipsiz qozģalısları dep ataladı.

Diffuziyanı ámelge asırıwǵa múmkinshilik beretuǵın kúshler tıǵızlıqlar ayırması bolǵanlıqtan, diffuziyalıq ótiw eki ortalıqtıń tıǵızlıqları teńlespegenshe dawam etedi.

Sıya suwda, koloniya hawada, qumsheker chayda, parfyumeriya iyisi bólmede tarqalıwı diffuziyaǵa mısal bola aladı.

Diffuziya zatlardıń barlıq hallarında hár qıylı tezlik hám qásiyetlerde kórinedi.

Diffuziya haywanlar hám ósimliklerde júz beretuǵın kóplegen tábiyiy qubılıslarda úlken áhmiyetke iye. Qandaǵı alyuvarlar taza suwǵa salınsa, suw kletka bóliminen alyuvar ishine ótip, kletkanıń isinip, jarılıwına alıp keledi. Bul qubılıs gemoliz dep ataladi. Ósimlik tamırlarınıń suwdı sorıwı hám búyreklerde sidik payda bolıwı da diffuziya hádiysesi sebepli júz beredi. Ósimlik kletkalarınıń iskenligi kletka qabıǵınıń eki qaptalındaǵı basımlar ayırmashılıǵı (turgor basım) sebepli kletka ishine kirip atırǵan suwdıń tıǵızlıǵı joqarı bolsa, kletkanıń iskenligine sebep boladı.

Diffuziya usılı awır búyrek keselliklerinde qollanılatuǵın dializ apparatlarında keń qollanıladı.

Diffuziyanıń tiykarǵı ideyalarınıń birin quraytuǵın tosınnan háreket etiw birinshi ret Braun qozǵalısı dep ataladı. Onın usınday tosattan islegen háreketi ushın eń jaqsı mısal, futbol maydanshasına toltırılǵan adamlar ózlerine jiberilgen toptı qolları menen aspanǵa ılaqtıradı. Toptıń háreketi tolıq tosınnan hám hár qıylı baǵıtta boladı.

Diffuziya passiv qubilis bolgani ushin energiya (ATP) sarplanbaydı.

Diffuziya ańsatlastırılgan hám ápiwayı túrlerge bólinedi.

Jeńillestirilgen diffuziya

Molekulalardıń kletka qabıǵınan júdá tıǵız ortalıqtan az tıǵız ortalıqqa tasıwshı járdeminde ótiwi jeńillestirilgen diffuziya dep ataladı. Suw hám suwda erigen ayırım zatlar, glyukoza, (permeza tasıwshı belok penen) aminoacid, fruktoza, B hám C vitaminleri, duzlar, ayırım ionlar usı tárizde ótedi.

Tiri kletkalarda júz beriwi múmkin. Energiya jumsalmaydı. Onıń ámelge asıwı ushın tasıwshı beloklardan paydalanıladı. Maqset diffuziyanıń tezirek júz beriwin támiyinlew.

Ápiwayılastırılǵan diffuziyada diffuziya tezligi maksimal mániske jetedi hám artıp barmaydı, sheklenedi. Bunın sebebi tasıwshı belokqa tasıwshı zatlardıń baylanısıwı, forması ózgeriwi hám tasıp jiberiw hádiyseleriniń belgili waqıt talap etiwinen ibarat.