Dinamika

'Dinamika (grek. dynamis — kúsh) — mexanikanıń deneler mexanik háreketin olarǵa tásir qılatuǵın kúshler menen baylanıslı úyrenetuǵın bólimi. Dinamikada statikanıń qıyın kúshler sistemasın qádimgi qalına keltiriw qaǵıydalarınan hám kinematikadaǵı háreketdi kórsetiw usıllarınan keń paydalanıladı. D.nıń ulıwma waziypası berilgen (qoyılǵan) kúshler boyınsha háreketdi anıqlaw, eger háreket belgili bolsa,denege qoyılǵan kúshlerdi tabıwdan ibarat. Ádetde, Dinamika degende jaqtıllıq tezliginen ádewir kishi tezlikde háreketlenetuǵın hár qandaydeneniń háreketin úyrenetuǵın qádimgi (klassik) Dinamika túsiniledi.

úyreniletuǵın obyektdiń bólimlerine qarap: 1) moddiy noqat hám moddiy noqatlar sisteması Dinamikası; 2) qattıdene Dinamikası; 3) ózgeriwsheń massallıdene Dinamikası; 4) elastik yaki plastik deformatsiyalanatuǵındene Dinamikası; 5) suyıqlıq hám gáz Dinamıkası (mas, gidrodinamika, aerodinamika, gáz dinamikası) boladı. Dinamikada aldın noqat háreket qaǵıydaları anıqlanadı, keyin noqatlar sisteması ushın bul qaǵıydalar ulıwmastırıladı, massa jisımleriniń ulıwma kórinisi spatında qaraladı.

Dinamika tiykarın Nyutonnıń mexanika qaǵıydaları payda qıladı.

Dinamikada ikkita birlikler sisteması isletiledi: 1) fizik sistema [uzınlıq birligi (1 metr), waqıt birligi (1 sekund), massa birligi (1 kilogramm-massa) alinadı]; 2) texnik sistema [uzınlıq, waqıt birligi hám kúsh birligi (1 kilogramm-kúsh)]. Dinamikada ulıwma noqatlar hám sistemalardıń háreketi Nyutonnıń qaǵıydaları tiykarında dúzilgen differensial teńlemeler tiykarında anıqlanadı. Dinamikada ulıwma noqat tebrenbe háreketin teksiriw ushın differensial teńlemelerden paydalanıladı hám háreket qaǵıydaları keltirip shıǵarıladı. Bunnan tısqarı dinamikada háreketdi teksiriw ushın kóbinshe saddalashtırılǵan úsh túrli usıl hám keltiriledi. Bular Dinamikanıń ulıwma teoremaları degen atı menen kiritilgen.

ádebiyatlar

• Orazbayev M ., T., Nazariy mexanika tiykarǵı kursı, 3-nashr, T., 1966; Rashidov T. R., Shoziyotov Sh., Mominov K. B., Nazariy mexanika asoslari (darslik) T., 1990.