Gandi Moxandas Karamchand
| Tuwılǵan sánesi | 2-oktyabr 1869[1][2] |
|---|---|
| Qaytıs bolǵan sánesi | 30-yanvar 1948[1][2] (78 jasta) |
Moxandas Karamchand Gandi (1869, Gujarat wálayatı — 1948. 30. 1, Dehli) — Hindistan milliy azatlıq háreketi basshılarınan biri, belgili oyshıl. Ol 1869 -jıl Gujarat wálayatı Porbandar qalasında tuwılǵan. Hind xalqı onı " Mahatma" ("Ullı kewil") dep ataydı. Onıń atı menen baylanıslı bolǵan gandizm táliymatı Hindistandaǵı tiykarǵı húkimran partiya — Hindistan Milliy kongressiniń rásmiy ideologiyası esaplanadı. 1887 — 91-jıllarda Angliyada huqıqtanıw boyınsha oqıydı. 1891-jıldan advokatlıq wazıypasında, 1893—1914-jıllarda Qubla Afrikadaǵı (Angliya koloniyası) gujarat sawda firmasında yurist-másláhátshi waziypasında xızmet etti. Nataldaǵı almaz, kómir, altın kánlerinde, qumsheker-qamıs plantaciyalarında jallanıp islep atırǵan hind diyxanlarınıń insanıy huqıqların qorǵaw boyınsha 22 jıl gúres alıp bardı. Gandi "satyagraxa" ("kúsh qollanbay gúresiw") taktikasın islep shıqtı. Ol 1915-jıldan Milliy kongress jumıslarında aktiv qatnasa basladı. Gandi ingliz kolonizatorlarına qarsı tınısh demonstraciyalar ótkeriw, sırt el tovarların boykot qılıw, rásmiy lawazım hám ataqlardan waz keshiw, salıq tólewden bas tartıw sıyaqlı gúres usılları arqalı miynetkesh xalıqtı gúreske shaqırdı. Gandi bir neshe ret qamalǵan (1922—24, 1930—31, 1942—44). Gandi hindler menen musılmanlardıń óz-ara doslıǵın bekkemlewge umtıldı. Kastashılıqqa qarsı gúresti. Gandi ninghinduizmtya táliymatına isengen; basqa dinlerge húrmet penen qaraǵan. Gandi pútkil iskerligi dawamında dinge sıyınıw menen siyasattı bir-birine baylanıstırıwǵa háreket etken. Gandidiń barlıq dinler sherikligi hám doslıǵı haqqındaǵı ideyaları Hindistandaǵı reaksion elementlerdiń ǵázebin oyatqan. Hindlerdiń reakcion shovinistlik shólkemi aǵzası tárepinen atıp óltirilgen. Mahatma Gandi 13 jasında turmıs qurǵan.