Hákimxan tóre

Hákimxantóre - Xoja Muhammed Hákimxantóre bin Sayid Maʼsumxan (1802, Qoqanda tuwılģan) — tariyxshı alım, aǵartıwshı. Hákimxantóre ana tárepinen Qoqan xanı Narbotabiydiń aqlıģı, Alımxannıń jiyeni; ata tárepten tanıqlı sofi shayxlardan Ahmed Xojagı Kosoniy (Maxdumi Ázam) áwladınan bolǵan. 1822-jılda Hákimxan Toraqorģanģa, soń Namangan hám Kosonģa hákim qılıp tayınlanģan. Keyinshelik xannıń ģázebine dushar bolıp, xanlıqdan quwılģan. Xalıq onı quwģınģa jiberedi.1824-jılda Hákimxan Orenburgda rus imperatori Aleksandr I menen ushrasqan. Ol Rossiyadan keyin Turkiya, Suriya, Falastin, Misr arqalı Makka hám Madinaģa barģan. Ol óz sayaxatı dawamında bırqansha qıyınshılılarģa dus keledi hám jeńedi.7 jıl Misr, Arabstan hám Iranda, 1830 — 1831-jıllar Buxarada jasaģan. Ómiriniń sońģ jıllarında Shahrisabzda jasap, "Mun-taxab attavorix" ("Jılnamalar toplamı") atlı tariyxiy dóretpe jazǵan. Shıģarmanıń túp tiykari payģambarlarģa tuwrı keledi.Bul dóretpe Buxara ámirligi hám Qoqan xanlıģı tariyxina tiyisli áhmiyetli dereklerden esaplanadı. Onda payģambarlar haqqındaģı ráwayatlar, áyyemgi Iran, Arab xalifaliģi, samaniyler, saljuqiylar, xorezmshaxar, qaraqaniyler temuriyler hám boburiyler dáwiri tariyxda qısqasha maģlıwmatlar berilgen. Sonday-aq, Buxara hám Qoqan xanlıqlarınıń quram tabıwdan baslap XIX ásirdiń 40-jıllarına shekem bolǵan tariyxi anıq súwretlengen. Onda Rossiya, arab mámleketleri hám Iranģa qılģan sayaxatları nátiyjesinde alģan tásirler hám sol qatarı, usı mámleket xalqlarınıń turmısı, úrp-ádetlerine tiyisli maģlıwmatlar da orın alģan.Dóretpe xalıq basınan ótken waqıya hádiyselerdi óz ishina aladı.Bul óz gezeginde úlken maģlıwmat hám tariyx esaplanadı.Dóretpeniń ózbek hám parsı tillerdegi variantları bar.