Hárre

Hárre, (Apis mellifera L.) — jer júzinde 20 millionnan aslam hárreler bar. Hárrelerdiń watanı qubla Aziya esaplanadı. Haázirgi dáwirde qubla keńliklerden shetki arqaǵa shekem tarqalǵan. Hárreler, kóbinshe, shańaraq bolıp jasaydı. Bir shańaraq bir ana (xalıq tilinde "patshası" dep te júritiledi), bir neshe mıń isshi hám bir neshe júz erkek hárreden ibárat. Ana hárreniń uzınlıǵı. 20 – 25 mm, salmaǵı 200 – 250 mg , báhárden gúzge shekem máyek qoyıw hám shańaraqtı basqarıw wazıypasın isleydi. Qanatı denesiniń yarımın qaplaydı, nektar, gúl shańın jiyiriwshi apparatınıń júkligi menen parıq qıladı. Bir sutkada 2 — 2,5 mıń máyek qoyadı. Eger lichinkalardı isshi hárreler pal hárre súti menen azıqlandırıp tursa 16 kúnde ana hárre shıǵadı. Bir shańaraqta jazda 60 — 80 mıń, qısta 10—15 mıń isshi hárre boladı, saatına 60 km tezlikte usha aladı, shańaraqta 2 – 3 km hám onnan artıq uzaqlıqqa ushıp barıp, nektar hám gúl shańın jıynaw, nektardı palǵa aylandırıw, mum islew, lichinkalardı baǵıw, ketek qurıw, uyanı qorıqlaw kibi islerdi ámelge asıradı. Hárreler qádimnen qımbatlı zat bolǵan palı, propolis, mum, ana hárreleri súti, hárre záhári hám palın alıw, sonday-aq awıl xojalıǵı eginlerin miyweli baǵlardı shańlatıw ushın baǵıladı (palhárreshilik). Hárre shańaraǵı bir máwsimde 683140 – 150 kg pal toplaydı, bunnan 100 kg hárre shańaraǵına sarıplansa, 40 – 50 kg ajıratıp alınadı. Hárre shańaraq aǵzalarınıń xızmet jumısları ózara baylanıslı bolǵanlıqtan olardıń birewi hám ózinshe ǵárezsiz ómir keshire almaydı. Nássilleri: Orta Rossiya toǵayı (qaramtır) hárre násili (A.m. millifera) — eń kóp tarqalǵan nássillerge kiredi. Ol iri, paldarlıǵı joqarı, suwıqqa shıdamlı, hár bir shańaraqtan 100 kg ga shekem pal alıw múmkin. Kavkaz (Gruziya) taw-qońır hárre násilli (A. m. cavcasica) — kóbinshe, Zakavkaze, Worta Aziyada tarqalǵan. Karpat hárresi násilli — Batıs Ukrainanıń tawlı rayonları hám Karpat artında kóp ushıraydı. Reńi qaramtır, tábiyatı jumsaq, quyrıǵı uzın. Italiya sarı hárresi násilli (A.m. ligustuca)nıń kelip shıǵıwı Italiya esaplanıp, Kanada, AQSh, Avstraliya hám Jańa Zelandiyada tarqalǵan. Keyin ala Finlyandiya, Yaponiya, Qıtay,Hindistanǵa hám keltirilgen. Shıǵıs hárresi násilli — Uzaq Shıǵıs (Pri-more, Xabarovsk)da kóp tarqalǵan. Násil Ukraina, Orta Rossiya, Italiya hám Kavkaz hárreleri qatnasında jetistirilgen, paldarlıǵı ortasha. Ukraina kúlreń hárre násilli (A.m. carnica) — Yugoslaviya, Avstriya tawlarında keń tarqalǵan.

Galereya