Ibn Arabshax

[[Fayl:Autograph of Ahmad ibn Arabshah.png|280px|súwret]]
Tuwılǵan sánesi	15-noyabr 1389
Qaytıs bolǵan sánesi	24-avgust 1450 (60 jasta)

Ibn Arabshax Shixabaddin Axmet Ibn Muxammd Ibn Abdullax Ibn Ibrahim (1388, Damashq — 1450, Qohira) — arab tariyxshısı. Ámir Temur Sham (Siriya )ni iyelegennen soń1401), I. A. nı úrim-putaqları menen Samarqandqa alıp kelgen. Bul jerde ol ataqlı ilimpazlardan bilim alǵan, parsı, mo'nǵol hám túrk tillerin úyrengen hám de ádebiyat hám teologiya menen shuǵıllanǵan (1401—08). Ol Xorezm, Monǵolstan, Qıtayda hám Altın Orda paytaxtı Sarayda bolǵan. Hajı Tarxan (Astraxan)da huqıq páni menen shuǵıllanǵan. Qırım arqalı Adrianopolqa kelgen. 10 jıl dawamında túrk sultanı Muxammed I dıń arnawlı xatkerı bolǵan. I. A. birneshe tariyxıy kitap jazǵan. "Gʻurrat us-siyar fi duvalitturk va-ttatar" (" Túrk hám tatar xalıqları mámleketlerindegi ishki dúnyalar sarası") shıǵarması Altın Orda haqqındaǵı kóp maǵlıwmatlardı óz ishine alǵan. Biraq bul dóretpe saqlanbaǵan. I. A. dıń " Fukoxat ul-xulafo hám mufokahat uz-zurafo" (" Xalifalardıń dárriw juwap beriwshiligi hám aqıllılardıń házilkeshligi") shıǵarması da bar. I. A. awdarmashı retinde Avfiydıń " Javomi' ulhikoyot hám lavomi' ur-rivoyot" (" Gúrrińler kompleksi hám ráwiyatlar tawlanıwı"), Abu Laysdıń "Tafsir" in parsı tilinen túrkshege awdarmalaǵan. " Ajoib ul-maqdur fi axbori Temur" (" Temur haqqındaǵı xabarlarda táǵdir ájayıbatlari") I. A. dıń eń ataqlı shıǵarması bolıp tabıladı. Bul dóretpe " Ámir Temur tariyxı" atı menen ózbek tilinde de baspadan shıǵarılǵan. I. A. Ámir Temurǵa salıstırǵanda dushpanlıq ruwxındaǵı avtorlar gápinen edi. Bul jaǵdahy onıń shıǵarmasında tolıq sáwlelengen. Soǵan qaramay, I. A. shıǵarmasında Temur mámleketi hám oǵan shegaralas bir qatar mámleketler siyasiy, xojalıq hám materiallıq turmısın qosımsha túrde anıqlastırıp beretuǵın kóplegen dıqqatqa ılayıq maǵlıwmatlardı keltirip ótken. I. A. Ámir Temurǵa qanshelli dárejede sın kózqaras penen qaramasa da, onıń shaxsın múnásip bahalaǵan: " Jetpis jaslı Temurdıń pikirleri ele de qatań, fizikalıq tárepten kúshli hám quwatlı bolıp tabıladı... Ol mısqıl hám jalǵanlıqtı jaqtırmaydı, baxtsız hádiyse júz bergende qayǵıǵa túspeydi, hárdayım sergek hám mártlershe turadı, onıń aldında hámme boysınıwshań bolıp qaladı hám húrmet kórsetedi. Ol márt hám batır adamlardı jaqtıradıá.. Ol máseleniń anıǵın tezlik penen bilip alatuǵın sheber básekishil edi. Ol parasatı menen haqıyqatshıl — jalǵanshını dárriw parıqlaytuǵın edi, ashıq kewil máslahatshilerdi jalǵan násiyatshılardan parıqlaytuǵın edi".

Ádebiyat

Amir Temur tariyxı (1-, 2-kitaplar ; sóz bası, arab tilinen awdarma hám túsindirmeler avtorı U. Uvatov), T., 1992. Ubaydulla Uvatov.[1]

Derekler

ÓzME, Birinshi tom, Tashkent, 2000-jıl