Itimallıqlar teoriyası

İtimallıqlar teoriyası - tosınnanlı qubılıslardaǵı (hádiyselerdegi) nızamlıqlardı izertlewshi matematikalıq ilim bolıp tabıladı.

Tosınnanlı hádiyse (waqıya) degende júzege asıwı hám aspawı múmkin bolǵan hár qanday waqıyanı túsinemiz.

Hár qıylı fizikalıq hám texnikalıq máselelerdi ilimiy jaqtan izertlegende tosınnanlı qubılıslar dep atalıwshı ayrıqsha túrdegi qubılıslar menen ushırasıwǵa tuwra keledi.

Tosınnanlı qubılıs-bir sınawdı (tájiriybeni, eksperimentti) bir neshe márte tákirarlaǵanda hár ret hár qıylı ótetuǵın qubılıs bolıp tabıladı. Mısallar:

1. Bir deneni bir neshe márte analitikalıq tárezide ólshew.
2. Samolettıń berilgen biyiklikte ushıwı hám t.b.

İtimallıqlar teoriyası basqa matematikalıq ilimler sıyaqlı praktikanıń talabınan kelip shıqqan hám rawajlanbaqta.

Massalıq tosınnanlı qubılıslarǵa baylanıslı máselelerdi sistemalı túrde izertlep baslaw hám sáykes matematikalıq apparattıń payda bolıwı XVII ásirge tiyisli. Ataqlı fizik Galiley XVII ásirdiń basında fizikalıq ólshewlerdegi qáteliklerdi tosınnanlı qubılıs dep qarap hám olardıń itimallıqların bahalap, onı ilimiy jaqtan izertlewge háreket etken.

İtimallıqlar teoriyasınıń házirgi sóz maǵanasında payda bolıwı XVII ásirdiń ortalarına tiyisli bolıp, Paskal, Ferma hám Gyuygenslerdiń qumar oyınlar teoriyası tarawındaǵı izertlewlerge baylanıslı.

Sońǵı jılları texnikalıq mashqalalardı sheshiwge baylanıslı itimallıqlar teoriyasınıń taza tarawları pán sıpatında óz aldına payda bolıp atır. Máselen "Massalıq xızmet kórsetiw teoriyası", "İnformatsiyalar teoriyası", "Tosınnanlı protsessler teoriyası" h.t.b.