Jırtqıshlılıq

Jırtqıshlılıq («jırtqısh – olja») – túrler aralıq biotikalıq qatnas túri bolıp, bir populyaciya individleri basqa populyaciya individleri ushın azıq wazıypasın óteydi. «Jırtqısh – olja» qatnasları tuwrıdan tuwrı olja qatnasları bolıp, olja túr ushın zıyanlı, jırtqısh túr ushın paydalı bolıp esaplanadı. Ádette haywanlar menen azıqlanatuǵın haywanlar jırtqıshlar dep ataladı. Otxor haywanlar jırtqısh dep esaplanbasa da, haywan hám ósimlikler ortasındaǵı azıqlıq qatnasları «jırtqısh – olja» qatnasına júdá uqsas boladı.Jırtqıshlıq qatnaslarınıń jáne bir kórinisi – kannibalizm (túr ishindegi jırtqıshlıq), jáne bir túrge kiriwshi organizmlerdiń bir-birlerin jep qoyıwı bolıp esaplanadı. Mısalı qaraqurttıń urǵashıları tuqımlanǵannan keyin erkeklerin jep qoysa, balxash alabuǵa balıǵı óziniń máyeginen shıqqan mayda balıqshalardı jep qoyadı.Jırtqıshlar tiykarınan awırıw, ázzi individlerdi óltirip, populyaciya geno- fondın tazalawshı sanitarlar wazıypasın orınlaydı. Nátiyjede populyaciyanıń salamat, jasaw ortalıǵına kóbirek beyimlesken individleri jasap qaladı, populyaciyanıń genofondın jaqsılaydı.Topıraqtıń quramında azottıń az bolıwı, topıraqtıń beti bárqulla suw menen juwılıp turılatuǵın jerlerde ósetuǵın ósimliklerdiń azotqa bolǵan tala- bı evolyuciya procesinde belgili bir ózgerisler keltirip shıǵarǵan. Ósimliklerde shıbın -shirkeylerdi tutıw ushın maslamanıń payda bolıwı nátiyjesinde shıbın-shirkey jewshi ósimlikler kelip shıǵadı.