Japaq Shamuratov

Japaq Shamuratov - Ózbekstan hám Qaraqalpaqstan xalıq artisti, Berdaq atındaǵı mámleketlik sıylıqtıń laureatı, ataqlı baqsı, sazende, kompozitor hám jámiyetlik ǵayratker.

Ómiri

J.Shamuratov házirgi zaman qaraqalpaq muzıka mádeniyatınıń tiykarın salıwshılardıń birinen espalanadı. Bolajaq kompozitor Ámiwdárya rayonınıń Nazarxan awılında, házirgi Berdaq kolxozında 1893-jılı diyqan xojalıǵında tuwılıp ósti. Jaslayınan anasınan jetim qalıp, joqshılıktıń zarın tartsada, ol kútá ziyrek bolıp ósti. Ol duwtardı qolǵa alıp, 8-9 jaslarınan baslap nama shertip, saz sáwbetke ıqlası arta basladı.

Dóretiwshiligi

Ol jaslayınan kóbinese ataqlı Muwsa, Shernazar, Aqımbet, Nurabılla, Izimbet qusaǵan baqsılardıń aytqan qosıqların, shertken sazların ıqlas penen tıńlaǵan. Sońın ala qaraqalpaqtıń sol dáwirdegi lapızlı, xosh hawazlı Suyew baqsınıń shákirti Atajan baqsıǵa qol berip bir neshe jıl dawamında dástanlardı yadlap, duwtar menen aytıw sheberligine erisken hám qaraqalpaq xalıq qosıqları «Eshbay», «Gorkız», «Ilgal», «Xoja baǵman», «Qaradali», «Ala qayıs», «Saltıq» namaların úyrengen. 1930-jıllardan baslap qaraqalpaq mámleketlik muzıkalı drama há`m komediya teatrında, radio esittiriw komitetinde qosıqshı-sazende bolıp jumıs isley baslaydı. Sol jılları ol radio esittiriw komitetinde Qurbanbay jıraw, Juman bawsı, Qoylı Axmedov, Yuldash Bekbergenov, Ibrayım Patullaev, Aytjan Xojalepesov, Kutım Kalilaevlar menen birge islesti. Ómiriniń aqırına shekem joqarıda aytıp ótilgen teatr, radio esittiriw komitetinde xam Berdaq atındaǵı qaraqalpaq mámleketlik filarmoniyada baqsı, sazende, kompozitor, folklorlıq ansambliniń basqarıwshısı xızmetlerin atqaradı. Japaq baqsınıń nama dóretiwshilik jolı onıń atqarıwshılıǵınan hám xalıq nama-sazların notaǵa túsiriwden baslanǵan edi. Ol 1930-jıllardan baslap qaraqalpaq milliy teatrınıń dáslepki muzıkalı drama hám komediyaları ushın muzıka toplaw hám belgili dramaturgler A.Otepov, S.Majitov, A.Begimov, K.Auezov, M.Daribaev, N. Daukaraev, J.Aymurzaev, T.Seytjanovlar menen birlikte jańa ashılǵan teatrdıń repertuarların xalıq namaları menen bayıtıw islerine salmaqlı úlesin qostı. Sońın ala ol B.Tumanyan, G.Kompaneets, V.Shafranikov, A.Xalimov x.t.b. menen birge kóp jıllar dawamında 20 dan aslam muzıkalı drama hám komediyalarga muzıka jazdı. Bulardıń qatarına «Bagdagul», «Koklen batır», «Xorlıktan azat», «Aygul-Abat», «Aral kızı», «Berdak», «Leytenant Elmuratov», «Amiw boyında», «Suymegenge suykenbe» h.t.basqada muzıkalı dramalarga namalar jazdı. Onıń dóretiwshilik jolında qosıq, xor hám ayaq-oyınlar tiykarǵı orınǵa iye. Bul tarawda Japaq 200 den aslam shıǵarmalar dóretken. Olardan «Qaraqalpaqstan», «Ámiwdárya», «Miynet baxıt», «Sonday kúldim», «Malika jan Makke jan», «Estelik ettim oramal», «Nawqan tutkan qız», «Baxar suygen yar», «Paxta», «Namart jigit nege darkar», «Universalshı dostıma», «Shopanlar», «Eki ana», «Biz baxıtlı jaslar» namaların xalqımız súyip tıńlap kiyatır. J.Shamuratovtıń kompozitorlıq usılın Qaraqalpaq xalıq dastanlarınan baqsı jıraw namalarınan hám salt dástur sazlarınan kelip shıqqan lapızlı baqsının suwırıp salıshılıq jolın onnan jazıp alınǵan xalıq namalarınan, muzıkalı dramalarınan, kóplegen qosıq hám oyınlarınan tabamız. Olarda xalqımızdıń milliy ırǵakları, atqarıwshılıq usılı hám qashırımları joqarı sheberlikte saqlangan. Megzesligi kúshli bolǵanlıqtan xalıq namaları menen J.Shamuratovtıń namaları bir tutas bolıp ketkeni seziledi. Sonıń menen qatar kompozitordıń shıǵarmaları awızshadan jazba dóretiwshilik usılına ótiwde úlken áhmiyetke iye. Bul baslamada ol ózinshe hám qániygeli kompozitorlardıń járdem arqalı nota sawatı, zamanagoy mazmun, dáwir intonatsiyası zaman ırǵaqları, janr hám formaları menen tanısıp, olardı oz shıǵarmalarında paydalanıp sol arqalı kóplegen doretiwshiliik tabıslarına erisken. Álbette, saz sáwbet ilhamlarına jańalıq tabıw jollarına hám sheberlik shıńlarına Japaq baqsı hám kompozitor óziniń tabiyiy uqıbının úzliksiz izleniwiniń arqasında eristi. Bul jaǵday atqarıwshı hám dóretiwshiniń tıńlawshılarǵa úzliksiz lázzet beriwin ańlatadı. Xalıq kompozitorlarınıń házirgi zamandı jırlawshı nama sazları óziniń milliyligi, jańa ırǵaqları hám qaraqalpaq muzıkasın jańa tásir etiw quralları arqalı bayıtıw menen ajıratıladı. Onıń namaları ádet boyınsha apiwayı jaǵımlı hám yadtan shıqpas qásiyetke iye. Onıń miyrasları xalıq awzında saqlanıp kórkem-óner ǵayratkerleri, háweskerler dógeregi, ilimpazlar, bilim jurtları oqıwshıları ushın, tele-radio esittiriw kompaniyasınıń altın fondında úlgi retinde saqlanbaqta. Qaraqalpaqstan kórkem-ónerinin aqsaqalı J.Shamuratov 40 jıldan aslam omirinin ishinde xosh xawazlı baqsı xa`m xalıq kompozitorı sıpatında respublikanın barlıq madeniy sane xam jamiyetlik sanelerine belsene qatnasıp keldi. Sol dawir ishinde G`arip ashıq, Sayatxan Hamra, Ashıq-najep, Dauletyar bek x.t.b. onlagan lirikalıq dastanlardı bunnan basqa da jaydarı namalardı toy merekelerde sheber atqarıp keldi.Sonday-aq ol ozinin 7-8 adamnan ibarat bolgan qosıqshı xa`m sazendeler ansambli, Yuldash Bekbergenov, Koylı Axmedov, Qutım Qalliev, Ismayıl Qıdırov, Aytjan Xojalepesov,Ibrayım Patullaev, Roman Arzıevlar menen birge Qaraqalpaqstanda, Xorezmde, Túrkmenstan xam basqa da ellerde Qaraqalpaq korkem-oneri jetiskenlikleri menen tanıstırıp ugit-nasiyatlau jumısların alıp bardı. Usı ansambl` menen ol respublikanın dekadalarına, xa`pteliklerine, madeniyat kunleri xam ushırasıularına katnastı. Ardaqlı ustaz Japaq Shamuratov Qaraqalpaqstanga belgili bolgan kompozitorlardan A.Sultanov, X.Turdıxulov, A.Xayratdinov, G`.Amaniyazov, x.t.b. shakirtlerine ustazlıq xa`m gamxorlık etken. J.Shamuratovtın qosıq janrın rawajlandırıwdagı ulken ornı bar. Sebebi avtordın «Amiudar`ya», «Sonday kuldim», « Oramal» qosıqları zamanagoy qosıqlarının 50-60 jıllardagı en ayqın turi xa`m sol dawir ruxında jazılganlıgı sebepli tınlaushılar ayta jurgendey darejede jenil, qolaylı, yoshlı bolganlıgı sebepli ken taralgan. Songı waqıttada kompozitorlar Japaq atanın qosıqların ulgi sıpatında paydalanıp, onın jolın dawam etip atır.

J.Shamuratovtıń qaraqalpaq muzıka madeniyatına qosqan salmaqlı úleslerin húkimetimiz tárepinen joqarı bahalanıp, ogan Ózbekstan hám Qaraqalpaqstan xalıq artisti, Berdaq atındagı sıylıqtın laureatı, Miynet qızıl bayragı, eki ret hurmet belgisi, ordenleri menen ha`m de bir neshe martebe medallar xa`m xurmet jarlıqları menen sıylıqlangan. J.Shamuratov 1938-jıldan baslap 5 martebe respublika Joqargı Kenesinin deputatlıgına saylangan. J.Shamuratov Ózbekstan kompozitorlar awqamınıń aǵzası bolǵan. J.Shamuratov 1973 - jılı 80 jasında qaytıs boldı. 1987-jılı Nokis mamleketlik kórkem-óner bilim jurtına onıń atı qoyıldı.1987-jıldan baslap usı oqıw ornında onın muzeyi ashılgan. J.Shamuratovtın atqarıwshılıq hám dóretiwshilik muzıkalıq miyrasları qaraqalpaq xalıq namaları, qaraqalpaq dramalarınan uzindiler «Jurek tarları», «Japaq baqsı Shamuratov» tariyx, adebiyat xa`m entsiklopediya toplamlarında baspadan shıgarılıp,gramplastinkalarda,tele- radio kompaniyasının fonetikasında saqlanıp kiyatır.