Kaliyli tóginler

Kaliyli tóginler - quramında ósimlikler ańsat ózlestiretuģın formada kaliy elementi bolģan mineral tóginler; suwda eriwsheń xlorid, sulfat hám karbonat kislotalarınıń duzları. Quramında kaliyli duzlar bolģan taw jinislari kaliyli tóginler alınatuģın tuwındılar.

K.t. konsentrlanģan K.t., aralas K.t. hám ıģal kaliy duzlarına bólinedi. Konsentrlanģan K.t.ge kaliy xlorid (55,259,7% K2O), kaliy sulfat (44— 52% K2O), kaliyli selitra (44% K2O) kiredi. Aralas K.t. ıģal kaliy duzlarına konsentrlanģan K.t. qosıp tayarlanadi: 30—40% li kaliy duzları kaliy xloridtıń silvinit yaki kainit penen mexanik aralaspasınan ıbarat; kaliy-magniyli konsentrat; kaliy-magniy sulfat yaki kalimagneziya; aģash, tarf hám kúli. Iģal kaliy duzları — maydalanģan tabiyiy minerallar (silvinit hám kainit).

K.t. sıpatında quramında kaliyli duzlar bar alyuminiy hám sement kárxanası shıģındıları (potash) hám qollanıladı. Sement shańı hám patas ortalıqtı jemiriwi. Kúl, ásirese, ashshı topıraqdar ushın joqarı dárejedegi K.t. esaplanadı, ol topıraqtıń zıyanlı kislotaliliģin da neytrallaydı. Shıģındı ósimlikler ushın kaliy deregi, sebebi oda 0,6% átirapinda K2O boladı.

Barlıq awıl xojalıģı eginleri ásirese, qumlı hám qumlıqlı topıraqlardaģı eginler K.t.ge kúshli mútáj sezedi. K.t., ádette, fosforli yaki azot hám fosforli tóginler menen birge qollanıladı. Ğoza kartoshka, palız ónimi qant lávlevi, tamırlı miyweliler, mákke, gúzgi paxta eginleri hám barlıq kaliyge talapshań. 1 ge maydandaģı ģoza hár tonna jemisi ushın jerden 30–70 kg azot, 10–20 kg fosfor menen birge 30– 80 kg kaliydi ózlestiriwi anıqlanģan. K.t. miywe, rezavor-miywe, júzim, tamırlı miyweliler hám b. quramında muģdarın, kartoshkada kraxmaldı, tolıq eginlerde tolıq muģdarın asırıp sıpatın jaqsılaydı, jem eginleri quramındaģı proteindi kóbeytedi gúzgi paxta eginleri, tereklerdiń suwıqqa hám qurģaqshılıqqa shıdamlılıģın asıradı. Qurģaq shól zonasinda hám topıraq jerlerde K.t. tek suwģarıw waqtında beriledi. Shor topıraqlarda K.t. isletilmeydi, olar topıraq shorın kúsheytiredi. Jerge salınatuģın K.t. norması topıraqtıń háreketsheń kaliy menen qanshellik támiynlengenine baylanisli. Bunda azot, fosfor, kaliy (NPK) 1:0,7—0,8:0,53 qatnasta alınadı. K.t. jıllıq muģdardıń 50% in tiykarģi tógin sıpatında gúzgi shúdigarda, 50% in ese vegetatsiya dáwirinde beriw usınıs etiledi.

Ádebiyat

• Ergashev Sh., Ergashev M., Kaliyli tóginler hám paxta ónimdarliģi, T., 1983.