Kardiologiya

Kordiologiya  — medicina pániniń bir bólimi: júrek-tamır sistemasınıń dúzilisi, funksiyası hám keselliklerin, olardıń júzege keliw sebepleri, rawajlanıw mexanizmleri, ayriqsha keshiwi hám de diagnostikasın úyrenedi, sonıń menen birge, olardı anıqlaw, emlew hám aldın alıw usılların islep shıǵadı.

Tariyxı

Kardiologiyanıń ǵárezsiz pán retinde qáliplesiwi hám rawajlanıwı 19 -20 -ásirlerge tuwrı keledi. Bul Aristotel, Gippokrat, Dioskorid, Galen hám Ibn Sinalardıń iskerligi menen baylanıslı. 1628-jıl ingliz shıpakeri Garvey qan aylanıw sheńberin xarakteristikalaǵanınan keyin Kardiologiya máselelerine tiyisli bilimler toplanıp bardı. 1761-jıl Avstraliyalıq shıpaker Auenbrugger ishki aǵzalardı izertlewdiń jańa usılı — perkussiyanı jarattı. 19 -asirde stenokardiya, revmatizm, júrek poroklarına tán klinikalıq belgiler anıqlandı. Fransuz shıpakeri J.Buyo (1835) hám G.I.Sokolskiy (1836 ) dóretpelerinde revmatizm hám júrektiń zaqım aliwi ortasında baylanıslılıq bar ekenligi haqqındaǵı pikirler ilgeri surilgan. Fransiyalıq alım R. Laennek tárepinen 1816 -jıl stetoskoptı oylap tabılıwı hám ámeliyatta auskultatsiya usılınıń engiziliwi (1819 ) sebepli júrek-tamır kesellikleri diagnostikası kólemi bir qansha keńeydi.

1889 -jıl fransuz shıpakeri P. Potep arterial qan basımın ólshew ásbapı — monometrdi usınıs etti, sol maqsette 1896 -jıl Italiyalıq alım S. Riva-Rochchi apparatınan paydalana baslandı. 19 -ásirdiń 2-yarımına kelip fiziologiya páni úlken jetiskenliklerge eristi. Nemis fiziologı K. Lyudvig hám rus alımı F.V.Ovsyannikov uzınshaq miyde  tamırlardı háreketlendiriwshi oray bar ekenin, E. veber (nemis), I. F. Sion hám I. P. Pavlov oraylıq nerv sistemasınıń júrek hám tamırlar iskerligine tásir etiw ózgesheligin anıqladı. S. B. Botkin klinikalıq kardiologiyaǵa tiykar saldı. G. F. Láń (1935) nıń júrek-tamır sisteması kesellikleri klassifikaciyası hám miokard distrofiyasi haqqındaǵı  táliymatı elege shekem óz áhmiyetin joytqanı joq.

Ózbekstanda kardiologiyanıń qáliplesiwi

Ózbekstanda kardiologiya tarawına 20 -ásirdiń 30 jıllarında tiykar salındı. Bunda terapiyalıq mektep tiykarshıları M. N. Slonim hám N. A. Kassirskiyler júrek-tamır keselliklerine terapiyalıq  jaqın baǵdarların belgilep berdi. Olardıń bul tarawda alıp barǵan izertlewleri kardiologiya rawajlanıwına tiykar boldı. Orta Aziya sharayatında joqarı temperatura, quyash nurı, qurǵaqlay hám shań hawanıń qan aylanıwına unamsız tásiri úyrenildi. (3. I. Umidova, O.N.Pavlova, N.I.Ismoilov, X. I. Yanboyeva), sonıń menen birge, qan aylanıw normaları hám patologiyasına tán kórsetkishler anıqlandi. Hawa rayı ózgeriwiniń gipertoniya menen kesellengen awırıwlarǵa meteopatik tásiri xarakteristikalanıp berildi; arterial basım (AB) nıń kóteriliwi nawqastıń jasına tikkeley baylanıslı ekenligi úyrenildi (A. K. Kaplan, A. B. Batırov, R. A. Katsenovich, A. A. Orifjonov hám b.). Gipertoniya keselliginiń keshiwi qan dáneshesi reaktivligi, sırtqı dem alıw, búyrekler funksiyası, suw-duz almasıw jaǵdayları úyrenilinip, bunda AB nıń kóteriliwi menen olar ortasında tikkeley baylanıslılıq bar ekenligi anıqlandi (A. B. Batırov, 3. A. Dolimov, T. Ol. Maqsudxonov hám b.). Lipidlar almasıwı nátiyjesinde elektrolitler hám mikroelementler almasıwındaǵı buzılıwlarda paraleller júzege keliwi, ateroskleroz rawajlanıwda immunologik reaktivlikte ózgerisler bolıwı jazıp qoyıldı (A. Xo'jayev, A. I. Nikolayev, N. Uu. Abdullayev, Shodmonov hám b.). Ateroskleroz benen ziyanlanǵan qan tamırlardı xirurgiya usılında emlew (v. v. vohidov, O'. O. Oripov, D. S. Ǵulomov, SHM. Karimov hám b.) múmkinligi : ilimiy hám ámeliy tárepten tiykarlandi. Jergilikli dárilik ósimliklerden tayarlanǵan 5 jańa preparatdan ateroskleroz, aritmiya, miokard infarktı emlewde paydalanıw (R. Q. Kurbonov, G. K. Óleń shópboyev); ótkir miokard infarktına shalınǵan nawqaslar densawlıǵın basqıshpa-basqısh qayta tiklew máseleleri sheshildi. Júrek-tamır sisteması kesellikleriniń hawa rayı sharayatına baylanıslılıǵı (KM. Joldasev, O''. B. Sharonov, A. M. Ubaydullayev), júrek-tamır kesellikleriniń diagnostikası hám aldın alıw jolları úyrenildi (RA. Abdullayev). Inistitut ilimpazları tárepinen nawqaslarǵa  járdem kórsetiwdiń jańa forması — ambulator emlew jolǵa qoyıldı. Házir respublikada ambulator emlewge qánigelestirilgen 10 nan artıq oray iskerlik kórsetedi. 1999 -jıldan Kardiologiya ilimiy izertlew institutınıń kardiologiya orayına aylantırılıwı kardiologiya máselelerin anıq birden-bir joba tiykarında rawajlandırıw imkaniyatın berdi.

Ádebiyatlar

1. Юлдашев.К.Ю , Холматов Б.Х, Максумова М.Г , <<Клиническая электрокардиография>> Ташкент 1995. 2. Юлдашев .К.Ю, <<Фармакотерапия инфаркта миокарда>> Ташкент, 1995. 3. uz.m.wikipedia.org