Konflikt

Konflikt (lat. contlictue — qarsılıq, báseki) — 1) qarsı tárepler, pikirler, kúshler dúgisiwi; 2) ádebiyat, ónerde — ádebiy dóretpe mazmunında bolģan qarsılıq, personaldıń óz-ara dúgisiwi báseki. Konflikt epik dóretpelerge qaraslı qollanıladı, detektiv romanlarda bolsa ol kolliziya, keshirme, pikir aģımında óz kórinisin tabadı. Konflikttıń 3 túrli kórinisi bar: shıģarma qahramanlardıń bir-birleri menen dúgisiwi, gúresi; shárt-shárayat, ortalıq penen dúgisiwi; óz-ózi menen ishki gúres. Drama konfliktti háreketti rawajlandırıwshı qásiyetke iye. Konfliktte jazıwshınıń dúnya qarası, waqıyalıqtı, ómirdi, dúnyani hám insandı qanday oylawı hám kóz aldında sáwleleniwi boladı. Dramaturgiyada "sırtqı" konfliktke keń orın beriledi, bunda qahramanlar óz-ara bir-biri menen básekide, gúreste boladı, "ishki" konfliktte bolsa qahramannıń óz minnetlemesin seze alıwı menen ázzi ruwxıy tárepi, emocional azaplar, jaģdayı ortasındaģı qarama-qarsılıq formasında kórinedi. Mazmunı, jónelisi tiykarında konflikttıń ádep-ikramlılıq, social, siyasiy, filosofiyalıq hám basqa túrleri bar . Waqıyalar dawamında social konflikt siyasiy konfliktke, siyasiy konflikt filosofiyalıq konfliktke aylanıwı múmkin. Úlken ótkir pikirler ushın keskin gúreske tiykarlanģan dúgisiwde jaman rux ústin bolıp, jaman konfliktti payda etedi yakı kúlkili, ótkir jaman jónelistegi waqıya jaģday waqıyalar kúlkili ruxtı payda qıladı. Konflikttiń mazmunı zaman, mákán menen baylanıslı. Sonday konfliktler boladı dáwir ótiwi menen olar qalıp qoyadı. Dúnyada jaratılģan dóretpeler konflikt tiykarında táģdir sebepli turģan bolsa, orta ásirlerdegi ásirlerde ilahiy kúsh penen insandaģı shaytanlıq konflikttiń tiykarın quraydı. Romantizm dáwirinde waqıyalıq, ortalıq, shárt-shárayat penen ideal ortasında, jaqsılıq penen jamanlıq, ruwxıy erkinlik penen ómir táshwishleri ortasıdaģı qarama-qarsılıq húkim súrgen, realizm bolģan dáwirde insan mazmunı, onıń qálewi, imkaniyati menen social-tarixiy shárt-shárayati tiykarında, konflikt júzege kelgen. Sonday óshpes temalar bar (misali, sahıylıq hám ólimtiklik, wapadarlıq hám biyopalıq, tirilik hám oʻlim), bularda konflikt hár bir dáwirdiń mánáwiy, ruwxıy, talap hám mútájliklerden kelip analiz qıladı. Qullar dáwirinde — socialistik realizm metodi húkimranlıq qilģan dáwirde konflikt mánisine social-klass antaganizm qoyılģan hám bul urıstıń jemiriliw jolı menen sheshiliwi talap etilgen, individual ádep penen jámáát ańı ortasındaģı, shaxsıy múlikshilik ruwxıylıģı menen jámáát, xalıq mápi ortasındaģı gúres tárizinde qoyılģan. Qul sistemasın eliklewge ruqsat berilmegen hám sol sebepli ádebiyatta, ásirese dramaturgiyada Konfliktsizlik "teoriya"si kelip shıqqan. Ómirdegi, keskin shetlep ótiw, waqıyalıqtı, ómirdi boyap kórsetiw, insandi sondaģı bir quwırshaq, qarsılıq tárizinde kórsetiw bul dáwir ádebiyattiń bas belgisi bolģan. Milliy ģárezsizlik sebepli ózbek ádebiyati hám ónerdiń jaqsi usılı realistik metod bolıp qaldı, ómir hám insandi adalatli sawlelendiriw, waqıyalıqtaģı qarsılıqlar kólemi hám mazmunin tereń ashıw, insan hám jámiyettiń kamal tabıwǵa qıyınshılıqlardı, quramalı processlerdı aqıllana súwretlew normaģa aylandı.. Bıraq jazıwshı artist waqıyalıqtaģı qarsılıqlardı qanday bolsa, sondaylıģınsha ádebiy dóretpege kóshirmeydi, kerisinshe, olardı tańlap aladı, ulıwmalastıradı, jánede keskinlestiredi, olar mánisi, mazmunın ashadı, túsindiredi.