Licenziya
Licenziya (lat. licentia — ruxsatnama, huquq) — 1) wákálátli mámleket organları sırtqı sawda háreketlerin alıp barıw ushın beretuǵın ruxsatnama. Eksport va importdi, valyuta sarıpların qadaǵalaw etiw usıllarınan biri. Ádette bir jılǵa beriletuǵın, texnikalıq, ekonomikalıq, ilimiy jańalıqlar iyesiniń olardı isletiw ushın shártnama tiykarında beretuǵın ruxsati. Ádette, licenziya patent alınǵan yaki patent alıw ushın talapnama berilgen ıqtıralarǵa qaraǵanda qollanıladı. Bıraq kreativlerge texnika jańalıqlarına, islep shıǵarıw tájriybesi, islep shıǵarıw sırları, tijarat axbaratları ushın patentsiz da beriliwi múmkin. Licenziya beriwshi licenziar, licenziya alıwshı litsenziat dep júritiledi. Yaǵnıy texnika hám texnologiyaǵa tiyisli licenziya 3 túrli boladı: ápiwayi licenziya — litsenziar kreativtwn shártnamada belgilengen sheńberde paydalanıw huqıqına iye boladı, usı licenziyani belgili ortalıq sheńberinde tek bir emes, bálki bir neshe licenziatǵa bere aladı; arnawlı licenziya — licenziat kreativ, texnika yaki texnologiyani isletiwge anıq huqıqlı boladı, licenziar bolsa onı sol aymaqta qollay almaydı hám óz atınan basqalarǵa sata almaydı; tolıq licenziya — bunda licenziya obyekttin qollaw tolıq licenziatlar qolına beriledi, licenziar bolsa odan ǵárezsiz paydalana almaydı. Bunday qaǵıyda licenziya berilgen múddet ishinde ámel qıladı. Licenziya belgili suwmmada satıladı.
Licenziya úlesi shártnama múddeti dawamında licenziya boyınsha islep shıǵarılǵan ónimdi satıwdan alınǵan sawǵa formasında tólenedi (royalti). Bir neshe bar tólengen royalti jıyındısı licenziya suwmmasın quraydı. licenziya haqı onı qollap, ekonomikalıq nátiyje alıwdan ilgeri, bir jolı tólense paushal tólemi dep júritiledi. Licenziya suwmması licnziyani qollawdan alınatuǵın qosımsha payda menen birge licenziya bazarındaǵı talap hám usınısqa da baylanisli. Licenziya suwmmasınıń pás bolıwı texnik-texnologik jańalıqlarına eń jaydırıw shárti esaplanadı.
Sonday-aq, licenziyaniń wákálátli mámleket organları beretuǵın sawda, haywanlardı awlaw, belgili iskerlik penen shuǵıllanıw, bank háreketlerin alıp barıw hám basqa kórinisleri ushıraydı.
Qadirjan Yusupov[1].