Neft ushın derekti kóriw

[[File:The first oil district in Los Angeles, Toluca Street, ca.1895-1901 (CHS-3686).jpg|thumb|250px|Neft, Los-Anjeles, 1896.]]
[[File:Dieselrainbow.jpg|thumb|right]]
[[File:Oil well.jpg|200 px|thumb|Neft]]

'''Neft''' ({{lang-el|ναφθα}}, {{lang-tr|neft}},) — Jer astınnan qаzıp alınatın, o'zgeshe, qаrаsuw mаysıman suyıqlıq, [[uglevodorod]]lar [[qatlawlı zatlar|qosılma]]sı.

[[Jer Sharı]]nın' qubla [[yarımshar]]ında tаrаlg'an.

== Atama ==

Boljawlar boyınsha, nеft so'zi akkad tilinde barlıqqa kelgen, [[Burıng'ı Iran]] akkad tilli xalqları o'z imperiyasına karta ha'm neft so'zin o'zlestirgen. Worıs tiline neft so'zi Irаn elinnen kelgen bolıp, "Kotov Sayaxatı" degen kitapta ([[1625]]-jıl) ''neft'' birinshi ma'rte tilge alıng'an<ref>М. Фасмер сүзлеге</ref>. Pаrsı tilinen [[Grek tili]]ne ''νάφθα'' «neft», onnan [[Latın tili]]ne ''naphtha'' degen so'z kelip shıg'adı. <ref>https://ru.wiktionary.org/wiki/%D0%BD%D0%B5%D1%84%D1%82%D1%8C</ref>. Ko'shirme mag'ınada qaraqalpaq tilinde "qаra altın" so'zi de qollanıladı.

==Quramı==
Neftdin' quramı: [[uglerod]] - 80-87%, [[vodorod]] - 10-14%, [[kislorod]] – 3%,  [[ku'kirt]] – 5%, azot – 2%. Suwmala ha'm [[Asfalt]] o'nimleri ko'birek joqarı molekulyar du'zilisge qosılmalar da kerek. Neft sonday ju'zlershe qosılmalardan turadı. Neft jang'anda 37-49 MDj/g Jıllılıq ayrılıp shıg'adı. Neft quramına kirgen ku'kirt ha'm onın' qosılmaları zıyanlı, olar [[metall]]arda korroziya keltirip shıg'aradı.

Ko'pshilikte neft suwg'a sin'еdi. 1 tonna neft suw u'stinde 12 km plyonka payda etiwge boladı. Neft suwda erimeydi, biraq benzol, xloroformda tez eriydi.

Neft - kerekli [[pаydalı qazılmalar]]dın' biri. Ta'biyatda neftdin' 4 toparı tabılg'an: metanlı, oleinlı, naftеnlı, aromatik. En' ko'p [[benzin]] metan neftinde shıg'adı. Neft benen birge [[iyiriwshen' gaz]] da shıg'arıladı, ol еsh qana neftde yerimeytin boladı. Iyirshen' gaz quramına etan, propan, butan, pentan, kirgenlikten ol ximiya o'nimleri ushın paydalınıladı.


==Neft produktleri==
Neft — tu'rli molekulyar mаssalı ha'm tu'rli temperaturalarda qaynay alatın uglevodorodlar aralaspası bolg'anlıqtan, onı ko'p tu'rli fraktsiyalarga (distillyatlarga). Al olardan 40 tan baslap 200 °С qa shekem temperatura intervalında qaynay alatın C<sub>5</sub>—C<sub>11</sub> uglevodorodlarınnan alınatın [[benzin]]; 150—250 °С temperaturada qaynay alatın C<sub>8</sub>—C<sub>14</sub> uglevodorodlarn turg'an [[ligroin]]; qaynaw temperaturası 180—300 °С bolg'an C<sub>12</sub>—C<sub>18</sub> uglevodorodların ishine alg'an [[kerosin]], al onnan son' gazoil alınadı. Bular neftdin' ju'da qurılmalı produktleri dep aytıladı.
Benzin dvigatelli avtomashinalar ha'm [[samolyot]]lar ushın janılg'ı etip paydalanıladı. Ol solay aq maylardı, kaushikdi eritiwshi etip, [[qurılg'an]] h.b. ushın qollanıladı.  Ligroin [[traktor]] janılg'ısı bolıp sanaladı. Kerosin — traktor, reaktiv samolyot ha'm [[raketa]]   janılg'ısı. Gazoil [[dizel janılg'ı]] etip qollanıladı.

== Derekler ==

{{Reflist}}