Oksidler (birikpe)

Oksidler - elementlerdiń kislorodlı birikpeleri. Normal oksid molekulası quramındaǵı barlıq kislorod atomları tek sol element atomlarına birikkan boladı, lekin óz-ara birikpeydi. Qıshqılanıw, superoksid hám ozonidlar (qıshqılanıw hám qıshqılanıw birikpeler) quramında kislorod atomları fakat element atomlarına birikib qalmay, bir-biri menen de birikadi (mas, SnO2 - normal oksid, Na2 O2 - qıshqılanıw ). Normal oksidler elementlerdiń kislorod menen tikkeley birigiwinen, elementlerdiń gidroksidlari karbonat, nitrat, sulfat hám basqa kislorodlı kislotalar duzlarınıń ajırasıwınan payda boladı.

Oksidlerdiń atalıwı tómendegishe: a) eger element kislorod menen tek 1 kislorodlı birikpe payda etse, ol oksid dep ataladı. Mas, Al2 O3 - alyuminiy oksid, MgO - magniy oksid; b) elementtiń bir neshe oksidleri málim bolsa, onıń oksidleniw dárejesi itibarǵa alınadı : CuO mıs (-oksid, CuO - mıs (II)-oksid, Cr2 O3 - xrom (III)-oksid, CrO3 - xrom (vI)-oksid hám t.b. ; v) elementtiń oksidi suw tásirinde kislotaǵa aylansa (yamasa kislotadan yoxud onıń tuzidan olini-shi múmkin bolsa ) áyne oksid sol kislotanıń angidridi dep ataladı : SO3- sulfat angidrid, SO2 - sulfit angidrid.

Normal oksidler

Normal oksidler - tıyanaqlı, kislotalıOksidler turmıs hám texnikada keń qollanıladı. Mas, so'ndirilmagan hák CaO - qurılısda, NO2, SO2 - nitrat hám sulfat kislota óndiriste, ayırım metallardıń oksidlerinen ibarat qospalar bolsa katalizatorlar retinde qollanıladı amfoter (aralıq ) hám bıyparq oksidler dep, 4 gruppaǵa bólinedi. Mendeleyev dáwirli sistemasında dáwir ishinde shep tárepten ońǵa utgan tárepke oksidlerdiń ózgeshelikleri tiykarlılıqtan amfoterlilikka, keyininen kislotalıqqa aylanadı. Mas, III dáwir elementleri ok-sidlaridan Na2 O, MgO tıyanaqlı O; Al2 O3 - amfoter oksid; SiO2, P2 O5, SO3 hám S12 O7- kislotalı oksidler bolıp tabıladı. Elementtiń oksidleniw dárejesi artqan tárepke oksidlerdiń tiykarlıq ózgeshelikleri kúshsizlenip baradı : MpO - tiykar ózgesheligine, Mg>02 - amfoter qasiyetke, Mp2 O7 - kislota ózgesheligine iye.

Ayırım oksidler duzlar payda etmaganligidan olarǵa indifferent yamasa bıyparq oksidler atı berilgen (mas, CO hám NO). Kópshilik oksidler tábiyaatda ushraydı. Tábiyaatda eń kóp ushraytuǵın oksidler den biri suv - vodorod oksid bolıp tabıladı. Silikat angidrid (SiO2) kóplegen taw jınısları quramına kiredi.