Puqaralıq jurnalistika

«Puqaralıq jurnalistika – bul internettiń hám sanlı texnologiyalardıń rawajlanıwı menen hár túrli kásip iyeleriniń informaciya tarawındaǵı keńeyiwi» bolıp tabıladı. Puqaralıq jurnalistika inglis tilinde «Civic journalism» formasında qollanıladı.

Túrler

Civic journalism – internet dáwirine shekem payda bolǵan, oqıwshılardıń puqaralıq belsendiligin rawajlandırıwǵa baǵdarlanǵan, keń jámiyetlik turmısqa qızıqtıratuǵın professional jurnalistika túsiniledi . Sonıń menen birge bul oqıwshılardıń redakciyadaǵı joybarların ámelge asırıwı menen baylanıslı bolıp, puqaralıq jurnalistler dástúriy ǴXQ arqalı ózleriniń materialların járiyalaw imkaniyatına iye boladı. Dúnya jurnalistikasında puqaralıq jurnalistika túsinigin bildiretuǵın «Civic journalism» túsinigi menen bir qatarda «Citizen journalism» termini de qollanıladı.

Citizen journalism – puqaralar ózleriniń pikirlerin hám dóretiwshilik materialların onlayn jurnalistika: veb-saytlar, bloglar hám sociallıq tarmaqlar arqalı bildiriwi. Bul «Civic journalism» hám «Citizen journalism» terminleri jáhán jurnalistikasına Amerika jurnalistikası arqalı kirip kelgen bolıp, olar ózleriniń aldına qoyǵan maqsetleri boyınsha bir-birinen ózgeshelenedi .

Rossiyalı ilimpaz E.N.Ivanova óziniń miynetlerinde «puqaralıq jurnalistika» túsiniginiń normativ anıqlaması qáliplespegenligin keltirip, oǵan tómendegishe sıpatlama beredi:

«Puqaralıq jurnalistler belgili bir ǴXQda islemeytuǵın, jeke óziniń yamasa topar atınan jańalıqlardı xabarlaytuǵın hám sholıytuǵın, biraq, redakciya siyasatınıń rásmiy wazıypaları menen baylanıslı bolmaǵan jeke agentler sıpatında háreket etetuǵın internet-jurnalistleri».

Oksford sózliginde (Oxford Advanced Learner's Dictionary) citizen journalism túsinigine tómendegishe táriyp berilgen:

«Ápiwayı adamlar tárepinen jazılǵan hám súwretke túsirilgen waqıyalardıń Internette járiyalanıwı. Informaciyalar mediasına isenimsizlik puqaralıq jurnalistikanıń rawajlanıwına alıp keldi».

Amerikalı mediasınshı, jazıwshı, Nyu-York universitetiniń professorı J.Rozen puqaralıq jurnalistikaǵa

«Puqaralıq jurnalistika – jámiyetlik processlerde qurban bolıp yamasa tamashagóy bolıp turǵannan kóre, onda potenciallı qatnasıw, siyasattı hám onıń mashqalaların tek úyrenip qoymastan, oǵan járdem beriw, jámiyetlik diskussiya klimatın jaqsılaw hám turmıstı rawajlandırıw, itibarlı bolıw, sociallıq hádiyseler haqqında tek haqıyqatlıqtı aytıw», – dep sıpatlama beredi.

Ilimpaz óziniń basqa miynetlerinde puqaralıq jurnalistlerge tek auditoriya sıpatında qatnas jasaw kerekligin aytıp, «puqaralıq jurnalistler – biz aldın auditoriya dep atap júrgenimiz», – dep jazadı.

Amerikalı jurnalist, Jurnalistlerdi qorǵaw komitetiniń direktorı C.C.Radsch puqaralıq jurnalistikanı tómendegishe atap, onıń júzege keliw sebebine ayrıqsha toqtalıp ótedi:

«Húkimran media institutlarınıń funkciyalarına kirmeytuǵın informaciya toplaw hám jetkeriwdiń alternativ, aktiv forması bolıp, kóbinese uqsas jurnalistika ámeliyatınan paydalanıp, biraq, túrli maqset hám ideyalardan kelip shıǵatuǵın hám dástúriy yamasa ápiwayı jurnalistikaǵa qaraǵanda alternativ nızamlı dáreklerge tiykarlanatuǵın professional jurnalistika tarawındaǵı kemshiliklerge juwap retinde júzege keldi».

Al, biz «puqaralıq jurnalistika bul professional iskerlik emes, bunı informaciya toplaw, analizlew hám tarqatıwda auditoriyanıń aktiv qatnası dep qaraw múmkin», – degen pikirdemiz. Tolıǵıraq etip aytatuǵın bolsaq,

Puqaralıq jurnalistika – jurnalistika tarawında arnawlı qánigelik diplomına iye bolmaǵan yamasa ǴXQda islemeytuǵın, óziniń jeke «men»in tiykarǵı planǵa qoyǵan halda, jańalıq tarqatıwshı kanallar arqalı átirapında júz berip atırǵan waqıya-hádiyselerdi puqaralıq poziciyadan turıp jetkeretuǵın, professional jurnalistikadaǵı kemshiliklerdi tolıqtıratuǵın auditoriyanıń belsendi háreketi.

Tariyxı

Puqaralıq jurnalistika termininiń ózi 2007-jıldan baslap internette keń tarqalǵan bolsa, keyinirek professional jurnalistika tárepinen ózlestirilgen. Dúnyada ilimpazlar tárepinen puqaralıq jurnalistikanıń júzege keliw tariyxı hám rawajlanıw basqıshları boyınsha hár túrli pikirler bildiriledi. Máselen, puqaralıq jurnalistikanıń zamanagóy kórinisi AQShta 1988-jılı júzege kelgen. Mámlekette prezidentlik saylawlarda puqaralardıń qatnası, siyasiy mashqalalarǵa múnásibeti, olardıń jámiyetlik belsendiligi ádewir tómen bolıp, buǵan tiykarǵı sebep sıpatında prezidentlik saylawdıń jergilikli ǴXQ arqalı jeterli dárejede sáwlelendirilmegenligi kórsetiledi. Nátiyjede, jergilikli ǴXQ mashqalaları boyınsha Poynter institutı, Sharlott qalasındaǵı «The Charlotte Observer» gazetası hám WSOC¬TV (Arqa Karolina) telestanciyaları birgelikte puqaralardıń siyasiy hám jámiyetlik belsendiligin arttırıw maqsetinde eki jıl dawamında sistemalı jumıslar alıp barıp, oqıwshılardı redakciyaǵa jáne de jaqınlastırıw ushın háreket etti. Soń oqıwshılardıń gazetaǵa degen qızıǵıwshılıǵı qayta oyanıp, jurnalistler menen sherik sıpatında birge islese basladı. Bul bolsa auditoriya menen ǴXQ ortasında bekkem múnásibetti ornatıp, puqaralıq jurnalistikaǵa (civic journalism) tiykar boldı. Filologiya ilimleri kandidatı N.V.Xlebnikovanıń miynetlerinde, AQShta 1988-jılǵı prezident saylawlarında siyasatshı hám siyasat tarawındaǵı puqaralar, gazetalar hám auditoriya ortasındaǵı múnásibetlerdiń buzılıwı mámlekette puqaralıq jurnalistikanıń baslanıwın jáne de tezlestirdi dep keltiriledi . 1994-jılı AQShta jańalıqlardı tarqatıw usılların jaqsılaw maqsetinde «Pew Center for Civic Journalism» («Pyu puqaralıq jurnalistika orayı») orayı ashıldı. Shólkem 1994-2003-jıllar aralıǵında barlıq shtatlar boyınsha 220 qaladaǵı 322 amerika baspalarında jeke proektlerin ámelge asırdı . Amerikadaǵı puqaralıq jurnalistika fenomeni Rossiyaǵa E.D.Millerdiń rus tiline awdarmalanǵan «Sharlottskiy proekt. Kak pomoch grajdanam vzyat demokratiyu v svoi ruki» atlı kitabı menen belgili.

Dárekler

1. S.A.Esemuratova. Puqaralıq jurnalistika hám SMM menen islesiw. 2022.
2. Vladimirova M.B. Grajdanskaya jurnalistika protiv professionalnoy jurnalistiki. Novaya realnost. SMI v sovremennom mire. – Rossiya: 2014.
3. Xlebnikova N.V. Grajdanskaya jurnalistika: k istorii stanovleniya termina // Mediaskop №3. 2011.