Qashqınlar

Qashqınlar - quwdalanıw aqıbetinde, áskeriy háreketler yaki basqa ayrıqsha jaǵdaylar nátiyjesinde turaqlı jasap turqan mámleketin taslap ketken shaxslar. Qashqınlar mashqalası bir qatar xalıqaralıq shártnamalar menen retlestiriledi. BMSh kóleminde qashqınlar mashqalasın sheshiwge járdem beriw ushın qashqınlar isi boyınsha Bas komissariat basqarması (QBKB) dúzilgen. 1951 jıl 28-iyulda kóp tárepleme Qashqınlar dárejesi haqqında konventsiya qabıl etilgen.

1966-jılı Bas assambleya konventsiyaǵa ayırım ózgerisler kiritiwdi názerde tutatuǵın qashqınlar dárejesine tiyisli Protokoldı maǵlıwmat ushın qabıl etti. "Qashqınlar" ataması tábiyiy apat aqıbetinde óz mámleketin taslap ketkenlerge qarata qollanbaydı.

Konventsiya hám QBKB Ustavı "qashqın" túsinigine dini, puqaralıǵı, belgili toparǵa kiriwi yaki siyasiy kózqarası aqıbetinde quwdalawǵa tolıq tiykarlı qáwip astındaǵı dáslep puqarası bolǵan mámleketten tısqarıda jasawshı hám usı mámleket húkimeti qorǵawınan paydalana almaytuǵın yamasa bunday qorǵawdan paydalanıwdı qálemeytuǵın shaxslardı kirgizedi. Olar kóbnese de facto puqaralıǵı joq shaxs dep ataladı, sebebi olardıń siyasiy dárejesi puqaralıǵı joq shaxslardıń siyasiy dárejesinen hesh nárse menen ózgeshelenbeydi.

Siyasiy qashqınlar kategoriyasına tiyisli bolıw siyasiy baspana alıwǵa dawagerlik etiwge tiykar sıpatında qaralıwı múmkin. Biraq, usı máseleniń aqırǵı nátiyjesi qashqınlar turǵan mámlekettiń nızamshılıǵı hám siyasatına baylanıslı.

Qashqınlar mashqalasın túrli faktorlar tásiri (qashqınlardıń sotsiallıq hám milliy quramı, olardı óz jurtın taslap ketiwge májbúrlegen sebepler hám basqalar) astında birden-bir tártip penen sheshiwge bolmaydı. BMShnıń ayırım organlarında xalıqtıń ǵalaba ketiwi yaki keliwi haqqındaǵı máseleni insan huqıqların ayaq astı etiw menen baylanıstırıp bir neshe mártebe kóterip shıǵılǵan. Ǵalaba ketiw (keliw) túsinigi qashqınlar mashqalasın hám halıqtıń ekonomikalıq migratsiya mashqalasın sezilerli dárejede birlestiredi.