Reaktiv dvigatel

Reaktiv dvigatel — (a'detde, janılg'ı janıwınan payda bolatug'ın gazеyimon birikpeler) ag'ımı esabına reaktiv ku'sh (tartıw ku'shi) payda qılatug'ın dvigatel. Reaktiv dvigatelde tu'rli tu'rli energiya (issıllıq, yadro, quyash ha'm elektr energiyası, ximiyalıq energiya)nın' mexanik energiyag'a aylanıwı esabına is birikpeleri ag'ımının' kinetik energiyası payda boladı, bunnan tısqarı, is birikpeleri dvigatelden atılıp shıqqanda teskeri ku'sh payda bolıp, dvigateldi iyteredi. Sonın' ushın R.d.di qıyın dizim dep aytıw mu'mkin. Bul dizim birlemshi (dastlepki) energiya siltemesi (Mas, quyash energiyası), is birikpeleri ha'm energiyanı bir tu'rden ekkinshi tu'rge aylantırıwshı qurılma (yag'nıy R.d.din' o'zi) nen ibarat boladı.

Reaktiv ha'reket ideyası qadimnen belgili. Geron jaratqan shardı R. d.nin' keleshegı dep aytıw mu'mkin. 10-a.den Qıtayda paroxlı raketalar payda boldı ha'm Shıg'ısda, keyinshelik Evropada mushaqbazlıq, signal ha'm urısvar raketalar spatında bir neshe asir dawamında qollanilip keldi. Ha'm, 20-a. basına kelip (1903) K.E. Siolkovskiy suyıq janılg'ılı R.d.nın' tiykarın saldı. R. Goddard 1926 j. suyıq janılgılı raketalardı ushirdi. V. P. Glushko ja'hande birinshiler qatarında suyıqlıqlı reaktiv dvigateldi jaratdı. Onın' basshılıgında elektrotermik R.d. Jaratıldı ha'm sınaldı. 2-ja'han urısı (1939—45) jıllarında hawareaktiv dvigatelleri samolyotlarg'a ornatıldı. Urısdan keyingi jıllarda elektr raketa dvigatelleri ha'm yadro raketa dvigatelleri jaratıldı. R.d. barg'an sarı rawajlantırılıp barılmaqda.

R.d. isep atqan waqıtda atrapdag'ı (hawa)dan paydalanıwı yaki paydalanbawına qarap, 2 tiykarg'ı toparg'a bolinedi. Atira'pdag'ı hawadan paydalanatug'ın R.d. hawareaktiv dvigateli, paydalanilmaytug'ını raketa dvigateli (RD) dep ataladı. Barsha hawareaktiv dvigatellerinde energiya siltewi — janılg'ıg'a dvigatel bortında boladı, is bo'imlerinin' ko'p bo'legi (hawa) bolsa atrapdan alınadı. RD da bolsa is bo'leklerinin' ba'rshe komponentleri onın' bortında boladı. R. d. texnika (aviatsiya, kosmonavtika ha'm b.) da qollanadı.