Reaktiv dvigatel

Reaktiv dvigatel — (ádetde, janılǵı janıwınan payda bolatuǵın gazеyimon birikpeler) aǵımı esabına reaktiv kúsh (tartıw kúshi) payda qılatuǵın dvigatel. Reaktiv dvigatelde túrli túrli energiya (issıllıq, yadro, quyash hám elektr energiyası, ximiyalıq energiya)nıń mexanik energiyaǵa aylanıwı esabına is birikpeleri aǵımınıń kinetik energiyası payda boladı, bunnan tısqarı, is birikpeleri dvigatelden atılıp shıqqanda teskeri kúsh payda bolıp, dvigateldi iyteredi. Sonıń ushın R.d.di qıyın dizim dep aytıw múmkin. Bul dizim birlemshi (dastlepki) energiya siltemesi (Mas, quyash energiyası), is birikpeleri hám energiyanı bir túrden ekkinshi túrge aylantırıwshı qurılma (yaǵnıy R.d.diń ózi) nen ibarat boladı.

Reaktiv háreket ideyası qadimnen belgili. Geron jaratqan shardı R. d.niń keleshegı dep aytıw múmkin. 10-a.den Qıtayda paroxlı raketalar payda boldı hám Shıǵısda, keyinshelik Evropada mushaqbazlıq, signal hám urısvar raketalar spatında bir neshe asir dawamında qollanilip keldi. Hám, 20-a. basına kelip (1903) K.E. Siolkovskiy suyıq janılǵılı R.d.nıń tiykarın saldı. R. Goddard 1926 j. suyıq janılgılı raketalardı ushirdi. V. P. Glushko jáhande birinshiler qatarında suyıqlıqlı reaktiv dvigateldi jaratdı. Onıń basshılıgında elektrotermik R.d. Jaratıldı hám sınaldı. 2-jáhan urısı (1939—45) jıllarında hawareaktiv dvigatelleri samolyotlarǵa ornatıldı. Urısdan keyingi jıllarda elektr raketa dvigatelleri hám yadro raketa dvigatelleri jaratıldı. R.d. barǵan sarı rawajlantırılıp barılmaqda.

R.d. isep atqan waqıtda atrapdaǵı (hawa)dan paydalanıwı yaki paydalanbawına qarap, 2 tiykarǵı toparǵa bolinedi. Atirápdaǵı hawadan paydalanatuǵın R.d. hawareaktiv dvigateli, paydalanilmaytuǵını raketa dvigateli (RD) dep ataladı. Barsha hawareaktiv dvigatellerinde energiya siltewi — janılǵıǵa dvigatel bortında boladı, is bóimleriniń kóp bólegi (hawa) bolsa atrapdan alınadı. RD da bolsa is bólekleriniń bárshe komponentleri onıń bortında boladı. R. d. texnika (aviatsiya, kosmonavtika hám b.) da qollanadı.