Súwret

Mona Lisa

Súwret —tegis júzege qolda sızıq hám nursaya (aq-qara boyaw daqlar) járdeminde islengen súwret; súwretshilik kórkem-óneri (reńli súwret hám grafika) di ańlatıw quralı. Súwrette tiykarǵı ańlatpa quralı sızıq bolıp, qolda grafika quralları qálem, pero hám basqa járdeminde shegara sızıq, (kontur sızıq) yamasa qısqa hám shtrix sızıq (shtrix)lar hám de boyaw daqlarında birdey (axromatikalıq) reńde orınlanadı. Bul ańlatpa qurallarınıń túrlishe qosılıwı nátiyjesinde (shtrixlar kombinatsiyası, boyaw daqları hám sızıqlardıń muwapıqlıǵı hám basqalar) Súwrettiń elegant isleniwi, tús, reńlerdiń sesler uyǵınlıǵı, nursayanıń oǵada tásirliligine erisiledi. Súwret qaǵaz, shúberek, diywal hám basqalarǵa qálem, kómir, pero, sangina, mayqálem hám basqa jardeminde, tas, taxta, metall sıyaqlı qattı ústlerge ótkir ushlı buyım (qural, biz hám basqalar) menen oyıp sızıladı. Súwret tiykarlanıp, bir reńde yamasa túrli reńlerdi ol yamasa bul dárejede qollanıwı menen orınlanadı. Súwrettiń túwel mazmun, málim ideologiyalıq estetikalıq qarawdı ańlatıwshı ǵárezsiz (dáske) hám de qandayda bir kórkem-ónerge baylanıslı (kitap bezegi, ilimiy islerdi anıqlama beriwge járdem beretuǵın qosımsha material hám basqalar) halda jaratılatuǵın túri bar. Súwretlew, ámeliy bezew kórkem-óneri hám arxitektorlıqta súwret zárúrli orın iyeleydi, olardıń tiykarın úyreniw súwretten zat, buyımlardı maydan (qaǵaz) da súwretin islewden baslanadı. Bolmıstı úyreniw hám biliw, real barlıqtan abstrakt oylawǵa ótiw processinde súwret úlken múmkinshilikke iye. Ádebiy súwret tegis júzege islenetuǵın barlıq súwretler (reńli súwret, grafika, bórtpe súwret — relyef) diń tiykarın quraydı, orınlanıwına kóre pitken (portret, tábiyat kórinisi hám basqalar) hám de naturadan jaratılǵan shala súwret sızıq, eskiz, nusqa hám basqa túrleri parıq etedi. Birden-bir nusqada jaratılıwı menen súwret grafika, gravyura hám litografiyadan parıq qıladı. Súwret reńli súwrette dóretiwdiń dáslepki basqıshı bolıp, ol jaǵdayda bolashaq miynettiń dúzilisi, buyım hám obrazlardıń keńislikdegi jaylasıwı, kórinis shegara sızıqları ólshem jáne onıń koefficientler belgilep alınadı. Grafikada súwret kórkem-ónerdiń ǵárezsiz hám tiykarǵı baǵdarı esaplanadı hám de onıń túrleri tiykarın quraydı. Súwretshi ideologiyalıq estetik qarawların qálem, kómir qálem, sangina, pastel hám basqa jardeminde ańlatılıp, ǵarayıbat jaratılıwması hám insandı tań qaldıratuǵın dárejedegi kórkem-óner shıǵarmasın maydanǵa keltiriwi múmkin. Súwret kórkem tálimniń (tiykarlanıp, naturadan sızıw, oqıw shınıǵıwı) tiykarın quraydı. Súwret texnologiyalıq tárepten qurǵaqlay hám suyıq haldaǵı boyaw buyımlarınan paydalanıp orınlanadı. Eń áyyemgi qurǵaqlay boyaw — kómirge aynalǵan janǵan aǵash qaldıqları bolǵan. Oyanıw dáwirinde italyan qálemi (qara por) hám sangina (qızıl por) isletiline baslanǵan, XVI ásir aqırınan grafit, XVIII ásirde búgingi kúnde keń tarqalǵan qálem ámelde qollanıla baslaǵan. Suyıq boyawlar (tús, sıya, sepiya, bistr) júzege pero, qus páti, mayqálem járdeminde túsiriledi, bul boyawlar bólek yamasa aralastırıp qollanılıwı múmkin. S. ornında házirgi kúnde qálemli súwret, sızılmalı súwret sóz dizbegi de keń qollanıladı (Mas, reńli súwret S. i, yaǵnıy onıń qálemde islengen súwreti — qálemli súwret).