Sent-Vinsent hám Grenadinler

Sent-Vinsent hám Grenadinlar (inglisshe: Saint Vincent and the Grenadines) Karib teńizindegi Sent Vinsent ataw hám Grenadina atawlarınıń arqa bóliminde jaylasqan mámleket. Maydanı 389 km². Xalqı 116 mıń adam (2002). Basqarıw jaǵınan 5 rayonǵa bólinedi.

Mámleket basqarıw principi

Sent-Vinsent hám Grenadinlar — Ullı Britaniya basshılıǵındaǵı Doslıq quramına kiretuǵın konstituciyalı monarxiya. Ámeldegi Konstituciyası 1979-jıl kúshke kirgen. Mámleket baslıǵı — Ullı Britaniya korolevası bolıp, onıń atınan general-gubernator is júrgizedi. Nızam shıǵarıwshı joqarı húkimet organı — bir palatalı parlament (Jıynalıs palatası). Atqarıwshı hákimiyattı general-gubernator tárepinen tayınlanatuǵın bas ministr ámelge asıradı.

Tábiyatı

Sent-Vinsent ataw vulkan atılıwınan payda bolǵan. Eń biyik noqatı 234 m — Sufriyer vulkanı. Házir de hárekette. Eski vulkanlar dizbegi arqasınan qublaǵa qaray páseyip baradı. Grenadina atawları marjan rifları menen qorshalǵan. Íqlımı tropikalıq, passatlı. Ortasha aylıq temperatura 18-32°. Dekabrden aprelge shekem qurǵaq máwsim, jıllıq jawın 1500-3700 mm; onıń 70% maydan noyabrge shekem jawadı. Tez-tez dúbeley bolıp turadı. Sent Vinsent atawdıń oraylıq bólimi orman menen qorshalǵan, putalıqlar da ushıraydı. Haywanat dúnyası anvoyi quslar (totı, kolibri), túrli-túrli tropikalıq balıqlar hám shıbın-shirkeylerden ibarat. Bir neshe qorıqxanalar bar.

Xalqı

Xalqınıń tiykarǵı bólimi Sent Vinsentlikler bolıp, olar plantaciyalarda isletiw ushın kolonizatorlar tárepinen keltirilgen afrikalıq neflar menen indeycler aralasıwınan payda bolǵan mulatlar bolıp tabıladı. Dinge sıyınıwshılardıń kópshiligi — xristian (protestant) lar. Rásmiy tili — inglis tili.

Tariyxı

Sent-Vinsent atawǵa 1498-jıl X. Kolumb áwliye Vinsent kúninde jetip barǵan. XVII ásirge shekem Ispaniya múlki esaplanǵan, 1783-jılǵa shekem geyde francuzlar, geyde inglisler qolına ótip turǵan, aqır-aqıbette sol jılı Ullı Britaniya koloniyasına aylandırılǵan. 1958-62-jıllarda atawlar Vest-Indiya Federaciyası quramında bolǵan. 1969-jıl "Ullı Britaniya menen birlesken mámleket" mártebesin aldı. 1979-jıl 27-oktyabrde ǵárezsizlikke eristi. 1980-jıldan BMSh aǵzası. Milliy bayramı — 27-oktyabr — Ǵárezsizlik kúni (1979).

Siyasiy partiyaları, kásiplik awqamları

Xalıq rawajlanıwı háreketi partiyası, 2000-jıl dúzilgen; Jańa demokratiyalıq partiya, 1975-jıl tiykar salınǵan; Birlesken leyboristler partiyası, 1994-jıl dúzilgen. Miynetkeshler milliy háreketi kásiplik awqamı; Jumısshılar birlesken awqamı, 1962-jıl dúzilgen; Sent-Vinsent hám Grenadinlar miynetkeshleri awqamı, 1943-jıl tiykar salınǵan.

Xojalıǵı

Awıl xojalıǵı hám shet el sayaxatshılarǵa xizmet kórsetiw ekonomikanıń tiykarın quraydı. Jalpı ishki ónimde xizmet kórsetiw tarawınıń úlesi (sonday-aq, turizm) 71,9%, awıl xojalıǵınıń úlesi 10, 6% hám sanaat úlesi 17,5% ten ibarat. Miynetke jaramlı xalıqtıń 60% i awıl xojalıǵında bánt. Tiykarǵı awıl xojalıǵı ónimleri — banan, kokos ǵozası, mango, muskat ǵozası, kakao, maniok, citrus miyweler, túbirinen arrorut kraxmalı ajıratıp alınatuǵın ósimlikler. Qaramal, shoshqa, qoy baǵıladı. Balıq tutıw rawajlanǵan. Jılına ortasha 73,2 mln. kVt-saat elektr energiya payda etiledi. Jergilikli awıl xojalıǵı shiyki ónimin qayta isleytuǵın, toqımashılıq, ayaq kiyim, farmacevtika kárxanaları bar. Temirjolı joq. Avtomobil jolları uzınlıǵı — 1020 km. Tiykarǵı teńiz portı hám aeroportı — Kingstaun. Shetke banan, arrorut, shiyki qumsheker, kopra hám basqalardı shıǵaradı, shetten keń tutınıw buyımları, azıq-awqat, janılǵı, transport quralların keltiredi. Tiykarınan, Karib basseyni mámleketleri, AQSh, Ullı Britaniya menen sawda etedi. Pul birligi — shıǵıs karib dolları.

Baspasózi, radioesittiriwi hám telekórsetiwi

Gazeta hám jurnalları: "Gavernment gazett" ("Húkimet gazetası", 1868-jıldan), "Nyu tayme" ("Jańa waqıt", háptelik gazeta, 1984-jıldan), "Vinsenshn" ("Vinsentlik", háptenama 1919-jıldan), "Gavernment bulletin" ("Húkimet byulleteni"), "Yuniti" ("Birlik", 2 háptede bir ret shıǵatuǵın jurnal). "Neshnl brodkasting korporeyshn of Sentvinsent end Grenadine" húkimet radio hám telekórsetiw xızmeti bar. Kingstaunda pedagogika institutı, texnika kolledji, Milliy muzey, anglikan soborı, botanika baǵı (1763-jıl dúzilgen), Sharlott qorǵanı (inglislerdiń XVIII ásirdegi qorǵanı) bar.