Ullı Britaniya

Ullı Britaniya hám Arqa Irlandiya Birlesken Korolligi inglisshe United Kingdom of Great Britain and Northern Ireland
Bayraq Gerb
Uranı: Dieu et mon droit  (Qudayım hám huqıqım)
Gimni: God Save the Queen/King  (Quday, Korolevanı/Koroldi saqla) United States Navy Band - God Save the King.oga
Ullı Britaniyanıń (qoyıw jasıl) jaylasıwı: - Evropada (qoyıw sur) - Jer sharında (sur)
Paytaxtı	London 51°30′N 0°7′W
Iri qalaları	London, Birmingem, Lids, Glazgo, Belfast, Manchester, Edinburg, Liverpul
Rásmiy tilleri	inglis
Basqarıw forması	parlamentlik monarxiya
• Patsha	Charlz III
• Premyer-ministr	Kir Starmer
• Lord-spiker	Jon Makfoll
Maydanı
• Ulıwma	243610  km2 (78-orın)
• Suw (%)	1.51 (2015)
Xalıq sanı
• 2022-jıl (shama)	66,971,395 (22-orın)
• 2011-jıl (sanaq)	63,182,178 (22-orın)
• Xalıq tıǵızlıǵı	270.7 adam/km2 (50-orın)
JIÓ (SAUP)	2023-jıl (esap)
• Jámi	▲ $3.872 trillion (9-orın)
• Jan basına	▲ $56,836 (30-orın)
JIÓ (nominal)	2023-jıl (esap)
• Jámi	▲ $3.332 trillion (6-orın)
• Jan basına	▲ $48,913 (23-orın)
Djini (2020)	▼ 35.5 ortasha
IRI (2021)	▲ 0.929 kútá joqarı · 18-orın
Pul birligi	funt-sterling (GBP)
Waqıt zonası	UTC+0
• Jaz (DST)	UTC+1
Avtomobil háreketi	shep
Telefon prefiksi	+44
ISO kodı	GBR
XOK kodı	GBR
Internet domeni	.uk

Ullı Britaniya, Britaniya, (inglisshe Great Britain) yamasa Ullı Britaniya hám Arqa Irlandiya Birlesken Patshalıǵı (inglisshe United Kingdom of Great Britain and Northern Ireland) — Arqa-Batıs Evropadaǵı mámleket. Ullı Britaniya atawı (mámleket aymaǵınıń 90% i sol atawda) hám Irlandiya atawınıń arqa-shıǵıs bóliminde hám de olarǵa qońsılas mayda atawlar (Anglsi, Uayt, Normand, Orkney, Gebrid, Shetlend hám basqalar) da jaylasqan. Batıstan Atlantika okeanı, shıǵıstan Arqa teńiz qorshap turadı. Ullı Britaniya mámleket tiykarǵı bóliminiń atı menen kóbinese Angliya dep ataladı. Maydanı 244,1 mıń km². Xalqı 68,081 million adam (2020-jıl). Paytaxtı — London qalası. Ullı Britaniya joqarı rawajlanǵan mámleket esaplanadı. Tariyxtan quram tapqan hám milliy tárepten hár túrlı bolǵan 4 basqarıw siyasiy bólim (Angliya, Uels, Shotlandiya hám oǵan qońsılas atawlar, Arqa Irlandiya) dan ibarat. Men hám Normand atawları ǵárezsiz basqarıw aymaǵı esaplanadı.

Mámleketlik basqarıw principi

Ullı Britaniya konstituciyalıq monarxiya. Mámleket baslıǵı patsha (xanzada). Mámlekettiń Konstituciyası joq. 1215-jılǵı Ullı Erkinlikler partiyası, 1679-jılǵı Xabeas korpus akti, 1931-jılǵı Vestminster statuta, 1969-jılǵı Xalıq wákilligi tuwrısındaǵı akt hám basqa eń áhmiyetli parlament hújjetleri esaplanadı. Nızam shıǵarıwshı hákimiyattı patsha (xanzada) hám parlament (ol eki palatadan ibarat: Lordlar palatası hám Jámáátler palatası), atqarıwshı hákimiyattı bas ministr basshılıǵındaǵı húkimet (ministrler mákemesi) ámelge asıradı. Bas ministrdi patsha (xanzada) tayınlaydı. Húkimet aǵzaları parlament aǵzalarınan bolıwı kerek. Ullı Britaniya quramındaǵı Angliya, Uels hám Shotlandiya óziniń sud sistemasına, jergilikli basqarıw shólkemlerine iye. Arqa Irlandiya basqarıw tolıq erkinligi huqıqına iye bolıp, onı patsha (xanzada) tayınlaǵan gubernator basqaradı. Ullı Britaniya ótmishte Britaniya imperiyası quramında bolǵan mámleket hám aymaqlardı birlestiriwshi óz ara doslıqqa basshılıq etedi.

Tábiyatı

Birlesken Korolliktiń jer maydanı tiykarınan oypatlıq. Angliyanıń arqa-batısı tawlıqtan, orayı hám qubla-shıǵısı tegislik hám kóp tóbelik oypatlıqlardan, Shotlandiyanıń jaǵası iymek-iymek, torflı; bólimi tar hám tereń Glen-Mor depressiyası 2 bólimge bólip turǵan Arqa Shotlandiya tawlıǵınan ibarat. Bul eki bólimniń qublasında (Grampian tawları) mámlekettiń eń biyik shıńı — Ben-Nevis (1343 m) kóterilip turadı. Grampian tawlarınan qublasında Shotlandiya oypatlıǵı, onnan qublada Qubla Shotlandiya qırı (biyikligi 842 m ge shekem) jaylasqan. Olardan batısta Kamberlend tawları (Skofell tawı, 978 m) boy kótergen. Qublaǵa qaray ataw keńeyip baradı; bul jerde — Uels yarım atawdıń batısında Kembriy tawları (Snoudon tawı, 1085 m) bar. Angliyanıń batıs jaǵasında keń qoltıqlar (Liverpul, Kardigan, Bristol), oraylıq hám qubla bólimlerinde oypatlıqlar bar. (Arqa-Shıǵıs Feni, London basseyni, Midlend, Xempshir), qatar asimmetriyalı tóbeler (biyikligi 200–300 m) bar. Arqa Irlandiya ayırım kishi-kishi qırlardan (Antrim, Sperriin, Morn hám basqalar) ibarat. Birlesken Korollıqta paydalı qazılmalar kem. Tiykarınan temir rudası hám joqarı sapalı taskómir, tas duz, kaolin, az muǵdarda janıwshı slanes qazıp alınadı. Neft hám reńli metall kánleri bar. Arqa teńizdiń Birlesken Korollıq jaǵası qasında tábiyiy gaz kánleri bar. Birlesken Korollikte ortasha teńiz ıqlımı húkimran; ol kóp jawınlı, ózgeriwsheń, tez-tez samal bolıp turadı. Qubla-batısında yanvardıń ortasha temperaturası 7°, shıǵısta 3-5° qa shekem. Arqa-batısında jaz salqın, joqarı ıǵallıqtaǵı, qubla-shıǵısta derlik jıllı hám qurǵaq. Arqada iyuldıń ortasha temperaturası 13°, qubla-shıǵısta 16,5°. London jáne onıń átirapında temperatura júz kún dawamında 0° tan tómen, mámleket shıǵısında geyde -18° qa shekem túsedi. Jawın jıl dawamında derlik bir normada (gúzde hám qısta biraz kóbirek) jawadı, qubla-shıǵısta jaz hám gúzde kóbirek jawadı. Shotlandiya, Arqa Irlandiya, Angliya menen Uelstiń tawlıq jerlerinde jawın eń kóp (1000–1500 mm, ayırım orınlarda 3000 mm ge shekem) jawadı. Qubla-shıǵısta 600–750 mm den aspaydı. Bultlı kún kóp, qısta tez-tez rayon (Londonda qısta 1 ayda 7-10 kún) jawadı. Dáryaları kóp, suwlı, lekin qısqa. Tiykarǵı dáryaları — Severn, Temza, Trent, Mersi, Klayd. Dáryalar tiykarınan jawın suwınan toyınadı; gúzde hám qısta tolıp aǵadı, tońlamaydı, kóbisi keme qatnaytuǵın kanallar menen birlestirilgen. Tawlarında kól kóp. Olardıń kópshiligi muzlıq hám tektonikalıq háreket nátiyjesinde payda bolǵan. Eń iri kólleri: LoxNey, LoxLomond, LoxNess. Shotlandiya arqada taw podzol topıraq, taw tóbelerinde taw tundra topıraq, oypatlıqlarda, arqa-batısta hám arqasında torf basqan podzol topıraq, arqa jaǵada hám qublasında gúńgirt orman, ayırım jerlerde torf basqan karbonatlı hám ónimli allyuvial topıraqlar tarqalǵan. Arqasında tayga hám aralas ormanlar (qaraǵay, emen, aq qayin), qublasında keń japıraqlı ormanlar (emen, grab, sumtal) ósedi. Ormanlar Birlesken Korollik maydanınıń 9% inde qalǵan. Otlaqlar ılay jerde ushıraydı. Tawlardıń joqarı regionlarında taw otlaqları hám torflar bar. Ormanlarda haywanlar júdá kem. Ashıq orınlarda túlki, qoyan, almaxan, kirptiken, jer qazıwshı hár túrlı sút emiziwshiler ushıraydı. Quslardan jabayı kepter, shotland kekligi, úyrek, toqıldawıq, karqur hám basqalar bar. Milliy baǵlar, orman qorıqxanaları bar.

Xalqı

Xalqınıń 81,5% i inglisler. Uelslar yamasa valliylar (1,9%), shotlandlar (9,6%), irlandlar (2,4%) hám basqa da xalıqlar bar. Mámleket tili hám xalıqtıń kópshiligi sóylesetuǵın til — inglis tili. Irlandlar, uelslar hám gellardıń bir bólimi kelt tillerine kiretuǵın jergilikli tillerde sóylesedi. Dinge sıyınıwshılardıń kópshiligi protestantlar; xalqınıń bir bólimi (sonday-aq irlandlar) katolikler bolıp tabıladı. Xalıqtıń 90% i qalalarda jasaydı (1996). Iri qalaları: London, Birmingem, Glazgo, Liverpul, Manchester, Sheffild, Lids.

Tariyxı

Házirgi Birlesken Korollik aymaǵında eramızǵa shekemgi 1 mıń jıllıqta kelt qáwimleri — brittler jasaǵan. Eramızǵa shekemgi Britaniya atawlarınıń úlken bólimin rimlikler basıp aldı. V ásirdiń ekinshi yarımında anglosakslar mámlekettiń ádewir bólimin basıp alıp, dáslepki feodal korollıqlar (Kent, Uesseks, Susseks, Shıǵıs Angliya, Nortumbriya, Mersiya) dúzgen. IX ásir baslarında anglosaks mámleketleri birlestirilip, «Angliya» dep atala basladı. Angliya 1016-42-jıllarda normannlar (daniyalıqlar) húkimranlıǵında bolǵan. 1066-jıl Angliyanı Normandiya gercogi Vilgelm I okkupaciya etkennen keyin mámlekette feodal jer iyeligi payda bolıp, diyqanlardı tutqınlıqqa (krepostnoylıq) aylandırıw háwij aldı. X-XI ásirlerde ónermentshilik hám sawda-satıq orayına aynalǵan qalalar payda bola basladı. XII-XIII ásirlerde oraylasqan finans hám sud mákemeleri júzege keldi. 1265-jıl payda bolǵan Parlament bajılardı tastıyıqlaw hám nızamlar engiziw huqıqın aldı; hákimi tolıq sisteması (monarxiya) júzege keldi. Angliya menen Franciya ortasında bolıp ótken Júz jıllıq urıs (1337-1453) aqibetinde salıqlardıń kóbeyiwi hám 1348-49-jıllardaǵı xolerodan keyin xalıq jaǵdayınıń awırlasıwı Uot Tayler (1381) basshılıǵındaǵı diyqanlar kóterilisine sebep boldı. Kóterilis jeńiliske dus kelgen bolsada, diyqanlardıń barshchinadan qutılıwına túrtki boldı. XV ásirde Angliyada diyqanlardıń tutqınlıǵı pútkilley joq etildi, tovar - pul múnásibetleriniń rawajlanıwı mayda hám orta jaǵdaylı dvoryanlardıń qatlamlarǵa bóliniwine sebep boldı. Kapitalistlik múnásibetler qáliplesip atırǵan waqıtta tyudorlar áwladınıń sheklenbegen hákimiyatı (1485-1603) payda boldı. Mawıtı sanaatınıń rawajlanıwı, júnge talaptıń kóbeyiwi sebepli egislikler shárwa jaylawlarına aylanıp ketti, nátiyjede diyqan xojalıqları wayran boldı. XVI ásirdiń 30-jıllarında baslanǵan reformaciya háreketi nátiyjesinde papa húkimranlıǵına shek qoyılıp, shirkewge qaraslı jerler burjualasqan jańa dvoryanlarǵa bólip berildi.

XVI ásir 2-yarımı — XVII ásir baslarında Angliya húkimeti kolonizatorlıq siyasatın júrgize basladı (Irlandiyada menshikli jerler mal-múlki tartıp alındı, Arqa Amerikada bolsa dáslepki inglis koloniyaları payda boldı), qullar bazarı hám portlar kúsheytildi. Teńizde húkimranlıq ushın gúreste Angliya jeńimpaz boldı. XVI ásir aqırınan baslap absolyutizmge tiykarlanǵan basqarıw principi kriziske ushıradı, styuartlar (Yakov I, 1603-25; Karl I, 1625-49) ishki hám sırtqı siyasatınıń burjuaziya máplerine qarsı kelip qalıwı absolyutizmge qarsı burjua oppoziciyasın keltirip shıǵardı. Bul qarama-qarsılıqlar XVII ásirdegi inglis burjua revolyuciyasına alıp keldi. Revolyuciyada utqan burjuaziya hám jańa dvoryanlar awıl xojalıǵı hám de sanaatta kapitalistlik rawajlanıwǵa tosıq bolıp turǵan sheklewlerdi joǵalttı, islep shıǵarıw kúshleriniń rawajlanıwına jol ashtı. XVII ásir aqırında Birlesken Korollıqta jer hám finans aristokratiyasınıń siyasiy awqamı payda boldı. XVIII ásir ortalarına kelip manufaktura basqıshınan ofis sistemasına ótiw ushın shárayat jaratıldı. XVIII ásirdiń 2-yarımında Birlesken Korollik húkimran sheńberleri siyasiy tárepten ajıralıp, hákim klasslardıń 2 partiyası — torı menen vigi qáliplesti. XIX ásir ortalarında sol partiyalar tiykarında konservatorlar hám liberallar partiyası dúzildi.

XVII-XVIII ásirlerde Birlesken Korollik Hindistan, Arqa Amerikada jańa jerler jawlap alındı. Franciyadan Kanadanı tartıp aldı. Arqa Amerikadaǵı ǵárezsizlik ushın bolǵan urıs (1775-83) nátiyjesinde Arqa Amerika koloniyaları ǵárezsizlikke eristi hám ǵárezsiz AQSh mámleketi dúzildi. XVIII ásir aqırı — XIX ásir baslarında Birlesken Korollik revolyuciyaǵa qarsı koaliciyanıń, keyinirek Napoleon Franciyasına qarsı awqamnıń tiykarǵı shólkemlestiriwshisi boldı. Franciyanıń jeńilisinen Birlesken Korollik burjuaziyası óz sawda-sanaatı hám kolonizatorlıq húkimranlıǵın bekkemlewde paydalandı. Vena kongressi (1814-15) qararlarına muwapıq, Malta, Seylon atawları, Qubla Afrikadaǵı Kap koloniyası hám basqa aymaqlar Birlesken Korollıqqa ótti. Koloniya xalqın talaw hám de diyqanlardı jer múlkinen ayırıw ornına qarjı jıynalıp, sanaatta tónkerilis jasawǵa orın tayarlandı.

XIX ásirdiń 30-jıllarında óndiristiń fabika sisteması payda boldı. 30-40-jıllarda siyasiy tárepten qáliplesken jumısshılar háreketi — chartizm keń háwij aldı. Birlesken Korollik húkimetiniń sırtqı siyasatı inglis burjuaziyasınıń sawda-sanaat tarawındaǵı artıqmashılıǵın bekkemlew, koloniyalardı kóbeytiwge qaratıldı. Birlesken Korollik Jańa Zelandiya, Birma, Qubla Amerikadaǵı birtalay aymaqlardı basıp aldı, XIX ásirdiń birinshi yarımına kelip, Hindistandı jawlap alıwdı tamamladı, Qıtay (1840-42, 1856-60) hám de Awǵanstanǵa qarsı (1838-42, 1878-80) qaraqshılıq urısların alıp bardı, Hindistan (1857-60), Irlandiya (1848-67 hám basqalar), Yamayka atawındaǵı (1832) milliy azatlıq kóterilislerin shápáátsizlik penen bastırdı. Qıtaydaǵı Taypin kóterilisin (1851-64) bastırıwda qatnastı. Qrım urısı baslawshılarınan biri boldı. 1878-jıl Kipr o. ni, 1882-jıl Egipet, 1898-jıl Arqa Sudandı, 1899-1902-jıllarda Qubla Afrikadaǵı bir qansha aymaqlardı jawlap aldı.

XX ásir baslarına kelip Birlesken Korollik ekonomikalıq tárepten AQSh hám Germaniyadan artta qala basladı. Birlesken Korollik penen Germaniya ortasındaǵı qarama-qarsılıq Birinshi jáhán urısın keltirip shıǵardı. Urıs aqibetinde jeńimpaz mámleketler qatarı Germaniyanıń Aziya hám Afrikadaǵı koloniyaların tartıp alıw esabına óz koloniyaların keńeytiwge eristi. 20-jıllarda Birlesken Korollik Qıtayǵa qarsı intervensiya shólkemlestiriwde qatnastı. 1929-1933-jıllardaǵı jáhán ekonomikalıq daǵdarısı Birlesken Korollik ekonomikasına úlken ziyan jetkizdi. 1938-jıl Birlesken Korollik húkimeti Myunxen shártnamasına qosılıp, Ekinshi jáhán urısınıń baslanıwına jol ashtı. 1939-jıl 3-sentyabrde Birlesken Korollik Germaniyaǵa urıs járiyaladı. Urıs Birlesken Korolliktiń ekonomikalıq hám siyasiy abıroyın aytarlıqtay páseytti. Ekinshi jáhán urısınan keyin Birlesken Korollik kolonizatorlıq imperiyasi páseńlewi júz berdi. 1970-jıllardıń ortalarında Birlesken Korolliktiń derlik barlıq koloniyaları ǵárezsizlikke eristi. Ekinshi jáhán urısınan keyin Birlesken Korollik húkimetin gezekpe-gezek leyboristler (1945-51, 1964-70, 1974-1979) hám konservatorlar (1951-64, 1970-74 hám 1979-jıldan) partiyası basqardı. Birlesken Korollik 1945-jıldan BMSh aǵzası. Ózbekstan Respublikası menen diplomatiyalıq múnásibetlerin 1992-jıl 18-fevralda ornatqan. Milliy bayramı — Xanzada tuwılǵan kún (iyun ayınıń ekinshi yamasa úshinshi shembisi).

Tiykarǵı siyasiy partiyaları hám kásiplik awqamları

Leyboristler partiyası, 1900-jıl dúzilgen; Konservatorlar partiyası, 1867-jıl shólkemlestirilgen; Liberal demokratlar partiyası, 1988-jılda tiykar salınǵan; Uels milletshil partiyası, 1925-jılda dúzilgen; Shotlandiya milliy partiyası, 1928-jılda dúzilgen; Britaniya Kommunistlik partiyası, 1988-jılda Ullı Britaniya Kommunistlik partiyasınıń burınǵı aǵzaları tárepinen dúzilgen; Shep demokratlar partiyası, 1920-jıl dúzilgen. Eń iri kásiplik awqam birlespesi — Britaniya tredyunionlar kongressi, 1868-jıl dúzilgen; Shotlandiya tredyunionlar kongressi, 1897-jıl dúzilgen; Tredyunionlar ulıwma federaciyası, 1899-jıl dúzilgen; Uels tredyunionlar kongressi, 1973-jıl shólkemlestirilgen.

Xojalıǵı

Birlesken Korollik — ekonomikalıq tárepten rawajlanǵan iri sanaatlasqan mámleket. Jalpı ishki ónimniń 21% i sanaat, 1,8% i awıl, orman hám balıq xojalıǵı, 70,2% i xizmet kórsetiw tarmaǵı beredi. Birinshi hám Ekinshi jáhán urısları arasında bir qansha sanaat tarmaqları, atap aytqanda áskeriy industriya menen baylanısqan ximiya, elektrotexnika hám avtomobil sanaatı bir qatar rawajlandı. Ekinshi jáhán urısında Angliya ekonomikasına úlken ziyan jetti: mámleket milliy baylıqlarınıń 1/4 bólegi qoldan ketti; sanaat islep shıǵarıw urıstan aldınǵı dárejeden 25% kemeydi, sırt ellerdegi kapitalınıń derlik 1/4 bólegin qoldan bay beriwge yamasa satıwǵa májbúr boldı. Ekonomikanıń áskeriy izge túsiriliwi kópten-kóp paydasız qárejetlerdi keltirip shıǵardı. Jáhán sanaat islep shıǵarıwında 1948-jılda Birlesken Korollik úlesi 11,9% edi, 1968-jılda 7,4% ke túsip qaldı.

Sanaatı

Birlesken Korollik eksportınıń 90% in sanaat támiyinleydi. Ekinshi jáhán urısınan keyin sanaat strukturasında úlken ózgerisler júz berdi: taw kánshilik, qara metallurgiya, jeńil hám azıq-awqat sanaatı, sonıń menen birge kemasazlıq hám avtomobilsazlıq sıyaqlı tarmaqlar úlesi kemeydi; energetika, elektr mashinasazlıǵı hám ximiya sanaatınıń úlesi astı. Atom, elektron, aerokosmik, neftti qayta islew hám neft ximiyası tarmaqları úlken áhmiyetti payda etti. Mashinasazlıq — sanaattıń áhmiyetli tarmaǵı, avtomobil, samolyot, raketalar, kemeler, sanaat isxanaları ushın kompleks ásbap-úskeneler, ilimiy apparatlar hám ásbaplar, radio elektronika hám elektronika ónimleri islep shıǵarıw ásirese ajıralıp turadı. Traktorsazlıq, stanoksazlıq, neftti qayta islew, ximiya (plastmassa hám sintetikalıq smolalar, dári-dármaqlar, metalllı tógin, boyawlar, ximiyalıq talshıqlar, sintetikalıq kauchuk, sulfat kislota islep shıǵarıw), toqımashılıq, azıq-awqat sanaatı rawajlanǵan. Jeńil sanaattıń ayaq kiyim tigiw, tigiwshilik hám basqa tarmaqları boyınsha iri ofislar bar. Mashinasazlıq oraylarınıń kópshiligi Qubla hám Oraylıq Angliyada jaylasqan, olardıń eń áhmiyetlileri — London, Birmingem, Koventri, Luton, Sheffild qalalarında. Qara metallurgiyanıń tiykarǵı orayları — Qubla Uels, Yorkshir hám Hambersayd, Arqa Angliya hám Shotlandiyada. Reńli metallurgiya ofisları — Midlend, Qubla Uels, Taynsayd hám Londonda. Atom sanaatı ofisları Arqa Batıs Angliya hám London átirapında jaylasqan. Ximiya sanaatı ofisları Úlken London, Lankashir, Cheshir, Arqa teńiz hám Bristol qoltıǵı jaǵasında, toqımashılıq sanaatı ofisları Lankashir hám Yorkshirda. Arqa teńizde úlken neft hám gaz rezervleri bar. Birlesken Korollıqta jılına ortasha 48,2 mln. tonna taskómir, 121,8 mln. tonna neft, 89,8 mlrd. m³ tábiyiy gaz qazıp alınadı, 304,5 mlrd. kVt-saat elektr energiyası (tiykarınan ıssılıq elektr stanciyalarında) payda etiledi, 17,5 mln. tonna polat islep shıǵarıladı. Awıl xojalıǵında mámlekettegi miynetke qábiletli xalıqtıń 2% i bánt. Birlesken Korollik awıl xojalıǵı intensivlik, jemislik hám mexanizaciyalasıwdıń joqarı dárejesi menen ajıralıp turadı. Ol mámlekettiń azıq-awqatqa bolǵan mútájliginiń 75% in támiyinleydi. Birlesken Korolliktiń tiykarǵı tarmaǵı — shárwashılıq. Birlesken Korollıqta 12 mln. qaramal, 7,5 mln. shoshqa, 41,5 mln. qoy, 131 mln. qus bar. Diyqanshılıqta tiykarǵı egin — ǵálle. Qant láblebi, kartoshka da egiledi. Palız eginleri, baǵshılıq, gúl ósiriw rawajlanǵan. Arqa teńiz hám Atlantika okeanında balıq awlanadı.

Transportı

Birlesken Korollikler uzınlıǵı 32 mıń km. Tiykarǵı temirjol uzeli — London; onnan 11 tárepke temirjol ketken. Birlesken Korolliklerdiń tıǵızlıǵı tárepinen Evropada Belgiyadan keyin 2-orında. Ishki júklerdi tasıwda avtomobil transportı 1-orında. 368,8 mıń km avtomobil jolı bar (1990-jıllar aqırları). Jolawshılar tasıwda hawa transportınıń poziciyası úlken. Teńiz sawda flotınıń tonnası 4,3 mln. tonna dedveyt. Eń iri teńiz portları: London, Sautgempton, MilfordXeyven, Xall, Immengem, Liverpul, Manchester hám basqalar. Sırtqı sawda mámleket ekonomikası ushın kútá úlken áhmiyetke iye. Shetke shıǵarılatuǵın ónimniń 90% in sanaat tarmaǵı beredi. Birlesken Korollik shetke mashina hám úskeneler, transport úskeneleri, sabaq hám jún gezlemeler, ximiya ónimleri, neft ónimleri, azıq-awqat, qaramal, polat, taskómir shıǵaradı. Shetten temir ruda, reńli hám kemnen-kem ushıraytuǵın metallar, neft, fosforit, paxta, túrli shiyki ónim hám azıq-awqat ónimleri hám basqalar keltiriledi. Sırtqı sawdadaǵı tiykarǵı qarıydarları — Evropa Awqamı mámleketleri, AQSh, Yaponiya. Shet el turizmi rawajlanǵan (1 jılda 12 mln. adam kelip ketedi). Pul birligi — funt sterling.

Medicinalıq xızmeti

Birlesken Korollik densawlıqtı saqlaw sistemasında 500 mıńǵa jaqın orınlı emlewxanalar bar. 75 mıńnan artıq shıpaker medicinalıq járdem kórsetedi (1990-jıllar ortaları). Emlewxanalarda pullı orın hám palatalar bar. Shıpakerler 30 dan artıq medicina mekteplerinde tayarlanadı. Birlesken Korollikte Brayton, Istborn, BognorRijis, Bornmut, Torki, Bat sıyaqlı kurortlar bar.

Bilimlendiriwi hám mádeniy-ilimiy mákemeleri

Birlesken Korollikte baslanǵısh hám tolıq emes orta bilim beriw (5 jastan 16 jasqa shekem) májbúriy. Baslanǵısh mekteplerde 5 jastan 11 jasqa shekem oqıtıladı. Orta mektepler tiykarınan 3 túrge: 5-7 jıllıq grammatikalıq mektepler, 5 (geyde 7) jıllıq texnika mektepleri hám 4 jıllıq zamanagóy mekteplerge bólinedi. Oqıwshılardıń 65% i 16 jastan keyin tálimdi kolledj, universitet hám basqa joqarı oqıw orınları hám oraylarında dawam ettiredi. Birlesken Korollikte 79 universitet, 40 qa jaqın politexnika kolledji bar. Eń áyyemgi universitetleri Oksford (1167) hám Kembrij (1209) universitetleri bolıp tabıladı. Eń iri kitapxanaları: Britaniya muzeyi kitapxanası, Shotlandiya Milliy kitapxanası (3 mln. nan artıq shıǵarma), Kembrij hám Oksford universitetleriniń kitapxanaları hám basqalar. Eń iri muzeyleri: Britaniya muzeyi (1753). Milliy galereya (1824), Teyt galereyası (1897), Shotlandiya Korollik muzeyi (1854) hám basqalar. Ilimiy mákemeleri. Ullı Britaniya páni rawajlanıwında Oksford (1167) hám Kembrij (1209 ) universitetleri úlken áhmiyetke iye. 1662-jılda London Korollıq jámiyeti dúzildi. Bul jámiyet Birlesken Korollik pánin, ásirese tábiyat pánlerin rawajlandırıwda zárúrli áhmiyetke iye boldı. 1675-jıl Grinvichte Birlesken Korolliktiń astronomiya tarawındaǵı tiykarǵı ilimiy shólkemi — Korollıq observatoriyası ashıldı. 1945-jıldan baslap ilimiy izertlew orayları kóbeyip bardı. 1990-jıl ortalarında 50 ge jaqın universitet hám kolledjlerde ilimiy izertlew jumısları alıp barıldı. Menshikli sanaat laboratoriyaları hámme izertlew jumıslarınıń yarımınan kóbin atqaradı. Kóp firmalarda (500 den artıq adam isleydi) da izertlewler alıp barıladı. Kooperativ izertlew associaciyaları urıstan keyingi jıllarda eki eseden kóbirek arttı. Mámleket izertlew institutları hám orayları da bar. 1954-jılda yadro fizikası hám energetika máselelerin izertlewshi bir neshe mámleket institutları dúzildi. Mikrobiologiya, kvant elektronikası, radioastronomiya hám basqa tarawlarǵa tiyisli izertlew júrgizetuǵın ilimiy oraylar dúzildi. Birlesken Korolliktiń iri ilimiy mákemeleri: Tábiyat haqqındaǵı bilimlerdi rawajlandırıw boyınsha London Korollik jámiyeti, Grinvich observatoriyası, Korollik kórkem óner akademiyası, Britaniya akademiyası, Birlesken Korollik institutı, Angliya hám inglis tili haqqındaǵı bilimlerdi jayıw boyınsha Britaniya keńesi (hámmesi London qalasında), Edinburg Korollik jámiyeti.

Baspasózi, radioesittiriwi hám telekórsetiwleri

Ullı Britaniyada júdá kóp gazeta hám jurnallar basıp shıǵarıladı. Eń áhmiyetlileri: «Gardian» («Saqshı», kúndelik gazeta, 1821-jıldan), «Daily mail» («Kúndelik pochta», kúndelik gazeta, 1896-jıldan), «Daily star» («Kúndelik juldız», kúndelik gazeta, 1978-jıldan), «Time» («Waqıt», kúndelik gazeta, 1785-jıldan), «Woman» («Hayal», hayal-qızlar ushın súwretli háptenama, 1932-jıldan) hám basqa Birlesken Korollikte Press Associaciya (ishki informaciya toplawǵa hám ǵalabalastırıwǵa qánigelesken jetekshi xabar agentligi, 1868-jılda tiykar salınǵan), Reyter (xalıq aralıq informaciya tarqatıwǵa qánigelesken dúnyadaǵı eń iri xabar agentliklerinen biri, 1851-jılda dúzilgen; tiykarshısı Paul Yulius Reyter atı menen ataladı) baspasóz agentlikleri bar. Birlesken Korollikte radioesittiriwler 1922-jıldan, telekórsetiwlar 1936-jıldan alıp barıladı. Birlesken Korollikte 400 ge jaqın radiostanciya, 180 ge jaqın tiykarǵı hám 400 den artıq járdemshi telestudiyalar bar. Britaniyanıń jetekshi radioesittiriw hám telekórsetiw korporaciyası — «British Broadcasting Corporation» — BBC 1922-jılda dúzilgen.

Ádebiyatı

Inglis ádebiyatı V-VI ásirlerde júzege kele baslaǵan. V-XI ásirlerde anglosaks dialektlerinde xalıq naqılları hám qosıqları jaratıldı, olar tiykarında «Beovulf» qaharmannaması júzege keldi. Birlesken Korollikti normannlar jawlap alǵannan keyin (XI ásir), joqarı siyasiy gruppa adamları arasında francuz tili súwret bolıp qaldı, ádebiyat francuz, latın hám inglis tillerinde rawajlandı. XIV ásirdiń ekinshi yarımına kelip, orta ayerlar Birlesken Korollik ádebiyatı joqarı basqıshqa kóterildi. Monarxiya mámleketiniń bekkemlenip barıwı menen Birlesken Korollik ádebiyatı milliy xarakter payda etti. Ricarlıq romanı dástúrleri dawam etiwi menen bir qatarda U. Leglendtiń «Qosshı Pyotr haqqında tús» poeması, J. Choserdiń «Kenterberi gúrrińleri» nde ezilgen diyqanlardıń feodal zulmına qarsı háreketleri, social gruppalar turmısı realistlik sáwlelendirildi. Oyanıw dáwiri Birlesken Korollik ádebiyatında barlıq janrlar rawajlandı. Ullı gumanist, utopist socialist T. Mordıń «Utopiya» romanı, F. Sidney sonetleri, E. Spenser qosıqları júzege keldi. «Yakov IV», «Jorj Grin Vekfild dalası qarawılı» (Robert Grin), «Ullı Temur», «Doktor Fausttıń baxıtsız hádiyseli tariyxı», «Malta evreyi» (Kristofer Marlo) sıyaqlı tariyxıy tragediyalar jaratıldı. Oyanıw dáwiri Birlesken Korollıq ádebiyatınıń joqarı basqıshı Shekspir dóretiwshiligi menen tıǵız baylanıslı bolıp tabıladı. Salaflarınan parıqlı túrde Shekspir jańa — burjua dáwiri adamı xarakterindegi qarama-qarsılıqlardı, ruwxıy ózgerislerdi, shaxs penen ortalıq arasındaǵı sáykes emesliktiń sebeplerin súwretledi. Jazıwshınıń social filosofiyalıq tragediyaları («Hamlet», «Otello», «Patsha Lir», «Makbet») Evropa ádebiyatında keskin burılıs isledi. Oyanıw dáwiriniń sońǵı wákili J. Miltonnıń qatar epikalıq dástanları hám «Samson gúresshi» tragediyasında barokko usılı kórindi. XVIII ásir inglis aǵartıwshılıq ádebiyatı ushın jámiyet demokratiyalıq siyasiy gruppaları máplerin qollap, aldıńǵı ideyalardı propaganda etiw mas bolıp tabıladı. Bul dáwirde poeziya, dramaturgiya rawajlandı, roman jetekshi janrǵa aylandı. J. Svift burjua jámiyeti illetlerin ashshı satira astına aldı («Gulliverdiń sayaxatları»), D. Defo insannıń kúsh-qúdireti, zor shıdamlılıǵı, tábiyattı buysındıratuǵın miynetin maqtaydı («Robinzon Kruzo»). XIX ásir Birlesken Korollik ádebiyatındaǵı tiykarǵı kórkem ádebiyatqa baylanıslı jónelisler romantizm hám sın kózqarastan realizm bolıp tabıladı. Reakcion romantikler (V. Vordsvort, S. T. Kolrij, R. Sauti) feodal tártiplerdi qayta qayta tiklewge urınsa, aldıńǵı romantikler (J. Bayron, P. Shelli) burjua waqıyasınan narazı halda, keleshekte ádalattıń bayramlanıwına isenim bildirdi. V. Skottıń «Puritanlar», «RobRoy», «Ayvengo» sıyaqlı romanlarında miynetkesh xalıqtıń ótken ótmishi, úrp-ádeti, siyasiy gúresleri óz kórinisin taptı. Ch. Dikkens («Oliver Tvist», «Dombi jáne onıń ulı»), V. Tekkerey («Snoblar kitabı», «Dańqparazlar yarmarkası») jámiyettegi jerkenishli hádiyselerdi ashıp berdi. XIX ásirdiń aqırı Birlesken Korollik ádebiyatında realizm menen bir qatarda dekadentlik, naturalizm, neoromantizm aǵımları payda boldı. XIX ásirdiń aqırı, XX ásirdiń basındaǵı realistlik jazıwshılar xorlanǵan ápiwayı adamnıń qádir-qımbatın qorǵaydı (M. Garkness, U. Marris, S. Batler, E. Voynich, T. Gardi). XX ásir sın kózqarastan realizmniń rawajlanıwında B. Shou, J. Golsuorsi dóretiwshiligi áhmiyetli basqısh boldı. XX ásirdiń ekinshi yarımında dekadentlik hám basqa reakcion aǵımdaǵı jazıwshılar (E. Garv, D. Untli, L. Kuper) dóretiwshiligi kriziske dus keldi, olardıń ayırımları kolonizatorlıq siyasatınan bet burıp, haqıyqatlıqtı tuwrı kórsetiwge umtıldı (J. Osborn, K. Emis, D. Ueyn), aǵartwshı jazıwshılar (A. Sillitou, S. Chaplin, S. Barstou) dóretiwshiligi rawajlandı. Birlesken Korollik ádebiyatınıń eń jaqsı úlgileri ózbek tiline awdarmalanǵan: Shekspirdiń pyesaları, J. Svifttiń «Gulliverdiń sayaxatları», D. Defonıń «Robinzon Kruzo», E. Voynichnint «Sona» romanları hám basqalar.

Arxitektura

Birlesken Korollikte mıs jez dáwirine tiyisli dáslepki arxitekturalıq estelikler (Stonxenj — megalit imaratı) hám orta ásirde qurılǵan Vinchester, Norij hám basqa ibadatxanalar bar. Arxitekturanıń rawajlanıwı tómendegi dáwirlerge bólinedi: roman (XI-XII ásirler); gotika (XII-XV ásirler, Dergem, Linkoln, Solsberi, York, Uels qalalarındaǵı ibadatxanalar); oyanıw dáwiri (XV-XVI ásirler, bul dáwirde qala hám awıllarda saltanatlı turar jay imaratları kóbirek qurıldı); klassicizm (K. Ren, J. Gibbs, U. Cheymbers, R. Joqlıq, U. Kent sıyaqlı ataqlı arxitektorlar jetilisip shıqtı); eklektikamodern (XIX ásir), imaratlardıń ishine hár túrli bezewler beriw, temir, beton hám aynadan paydalanıw («Xrustal saray», J. Pakston, 1851 hám basqalar) háwij aldı. XIX ásir aqırı, XX ásir baslarında qalalar qurıw («baǵ qala», «joldas qala» — E. Govarx, R. Envin sıyaqlı arxitektorlar), mektep, turar jay, xojalıq basqarıw imaratlar qurılısı (F. Uebb, N. Shadlı, voyzi, Makintosh hám basqa arxitektorlar) rawajlandı. XX ásir baslarında abstrakt funkcionalizm húkim súrdi. Urıstan keyingi jılları pútkil Evropa boylap bul aǵım kriziske dus keldi hám basqalar («formalistlik» hám «jańa brutalizm») aǵımları menen almastı. L. Dreyk, D. Lesden, R. Metyu, L. Martin, G. Uinteringxem, J. Modeli sıyaqlı arxitektorlar zamanagóy arxitekturanıń rawajlanıwına úles qostı.

Súwretlew kórkem óneri

VII-XII ásirlerde jaratılǵan Vinchester mektebine tiyisli anglonormann miniatyuraları, tas naǵıs oyıwshılıǵı, keltlardıń naǵıslı miniatyuraları saqlanıp qalǵan. XII ásirge tiyisli ibadatxanalarda háykelsheler ornatılǵan, diywallarına naǵıs hám gúller salınǵan. XVI ásir súwretlewinde portret salmaqlı orın tuttı. X. Xolbeyn, N. Xilliard, A. Oliver sıyaqlı súwretshiler bul tarawda nátiyjeli dóretiwshilik etti. P. Leli, G. Neller, A. Van Deyk sıyaqlı súwretshiler názik nál aristokratlar portret tipin, S. Kuper, J. Rayli sıyaqlı miniatyurashı súwretshiler realistlik portret kórkem ónerin jarattı. XVIII ásir birinshi yarımında payda bolǵan Angliya milliy súwretshilik mektebiniń tiykarshısı Vilyam Xogart bolıp tabıladı. Ol sol dáwir Angliya jámiyetiniń túrli siyasiy gruppa wákilleri ómirin real súwretledi. XVIII ásir ekinshi yarımında dóretiwshilik etken J. Reynolds, T. Geynsboro, G. Rebyorn sıyaqlı súwretshiler adamlardıń ishki sezimlerin shın ańlatıwshı portretler jarattı. Sol dáwirde milliy tábiyat kórinisi janrı (T. Geynsboro, J. Krom) payda boldı. XIX ásir birinshi yarımında realistlik tábiyat kórinisi janrı rawajlandı. Peyzaj dóretpelerinde sanaat is orınları menen tolıq qalalar, jasıl otlaq atızlar, ormanlar, awıl tábiyat kórinislerin súwretlewge keń orın beriledi. Bul dáwirde J. Konstebl novator retinde dańq shıǵardı. D. Rossetti, M. Braun, X. Xant, E. ByornJons sıyaqlı súwretshiler bolsa, ótken zamandı qumsap orta ásir qol miyneti (kórkem ónermentshilik is orınları, kitap bezewleri) ne qaytıwdı propaganda etti. XIX ásir ortalarındaǵı realistlik kórkem óner X. Xerkomer, S. Xeyden dóretpelerinde kórindi. XIX ásir aqırı, XX ásir baslarında syurrealizm, abstraksionizm sıyaqlı aǵımlar payda boldı. Bul kórkem óner M. Smit, Ol. Lyuis, X. Mur hám basqa súwretshiler dóretiwshiliginde óz kórinisin tawdı. XX ásirdiń iri realist súwretshileri F. Brengvin, O. Jon, U. Orpen, P. Xogart, L. Bredshou, K. Rou, E. Midldich, D. Grivzlar óz dóretpelerin insannıń miynet iskerligine, tınıshlıq hám ádalat ushın gúres temalarına baǵıshlaǵan.

Muzıka

Birlesken Korollik muzıkası áyyemgi kelt qáwimleri muzıka mádeniyatı tiykarında dúzildi. Bardlar dep atalǵan xalıq qosıqshıları dóretiwshiliginde ballada (dástan qosıǵı) tiykarǵı orın iyeledi. Xristianliktiń tarqalıwı menen birge professional muzıka dóretiwshiligi (shirkew aytımları, organ atqarıwshılıǵı) rawajlandı. Birlesken Korollik polifonikalıq muzıkasınıń dáslepki úlgileri XI-XII ásirlerde payda boldı. Bular J. Dansteybl (XV ásir) dóretiwshiliginde rawajlandı. Oyanıw dáwirinde dúnyalıq muzıka janrları (madrigal, lyutnya hám klavesin namaları, teatr spektakli intermediyaları) dúzildi. XVI ásirde U. Byord, T. Uilks, J. Uilbi, J. Bull, O. Gibbone Birlesken Korolliktiń ataqlı kompozitorları boldı. XVII ásirdiń aqırında G. Pyorsellnit «Didona hám Eney» birinshi milliy operası maydanǵa keldi. XVIII ásirde Birlesken Korollikte G. Gendel, I. K. Bax, Y. Gaydn, M. Klementi jasap dóretiwshilik etti. Muzıka mákemeleri («Kovent Garden») hám Korollik muzıka jámiyeti, muzıka basılımları qurıldı. XIX ásir aqırında inglis kompozitorlıq mektebine tiykar salındı. Operalar jaratıla basladı. Inglis muzıkası jáhán muzıka mádeniyatında kózge kórinetuǵın orınǵa shıqtı. Kompozitorlardan Eduard Elgar, R. Voan Uilyams, Benjamin Britten bunda úlken rol oynadı. Londondaǵı Korollik muzıka akademiyası Birlesken Korolliktiń tiykarǵı muzıka oqıw jurtı bolıp tabıladı; Albert xoll, Royyal Festival xoll, sonıń menen birge, 1967-jılda ashılǵan Elizabet atındaǵı koncert zalları inglis koncert ómiriniń iri orayı bolıp tabıladı. Estrada tamashaları Londondaǵı Palladiumda qoyıladı. Ataqlı «Bitlz» ansambli rok muzıka rawajlanıwına úlken úles qostı. BBC simfonikalıq orkestri, London simfonikalıq orkestri, «Jańa filarmoniya» simfonikalıq orkestri álemge ataqlı. Dirijyorlar J. Barbirolli, A. S. Boult, G. Vud, pianinoshılar J. Mur, M. Limpani, J. Ogdon, J. Lill, skripkashılar A. Kampoli, G. Temyanka hám basqalar XX ásirdiń ataqlı muzıkashıları bolıp tabıladı.

Teatr

Birlesken Korollik teatr búrtikleri insan turmısı hám miyneti menen baylanıslı oyınlar hám úrp-ádetlerden baslanadı. Orta ásirlerde húkim súrgen diniy drama keyinirek dúnyalıq mazmun kásip eta basladı. XVI ásirden Kushma professional teatrlar júzege kelip, Oyanıw dáwirdiń adamgershilik ideyaların ańlatpaladi (dramaturglar K. Marlo, T. Kid, J. Lili, U. Shekspir). XVI ásir aqırı — XVII ásir bası Birlesken Korollik teatrınıń «altın dáwiri» boldı. Bul dáwirde 3 túrli teatr bolǵan: háwesker ónermentler teatrı, «mektep» háweskerleri teatrı, professional teatr. XVIII ásirge kelip, teatr aǵartıwshılıq ideyaların propaganda etti, sol dáwirde Londonda eki teatr («DruriLeyn», «KoventGarden») tiykarǵı orındı iyeledi. XIX ásir dramaturgiyası romantizmnen realistlik qaraslardı qarar taptırıwǵa ótti. Londonda «Old Vik» teatrı (1818), StratfordonEyvon qalasında Shekspir estelik teatrı (1879, 1961-jıldan Korollik Shekspir teatrı), «Ǵárezsiz teatr» (1891) payda boldı. Atqarıwshılıqta tábiyiylik, saxnalıq ansambl ushın, Shekspir dóretiwshiligin qayta tiklew ushın gúres baslandı. Birlesken Korollik teatrında saxnalıq realizm «Kort» teatrı (XX ásir bası) iskerliginde payda boldı. Onda B. Shou hám G. Ibsenniń realistlik pyesaları qoyıldı. XX ásirdiń 30-40-jıllarında teatrlar repertuarı B. Pristli dóretpeleri menen bayıdı. J. Osbornnıń «Jerkenseń, arqaǵa burılıp qara» pyesası (1956) «ashıwshań jigitler» dramaturgiyasini baslap berdi. 1963-jıl Londonda Milliy teatr ashıldı. Artistler P. Skofild, L. Olivye, V. Li, P. O. 'Tul, D. A. Xilgut, R. Richardson, rejissyorlar P. Bruk, P. Xoll, J. Litlvud Birlesken Korollik teatrınıń ataqlı wákilleri esaplanadı. Birlesken Korolliktegi teatr oqıw orınları: Korollik drama kórkem óneri akademiyası (1904-jıldan), Bristol universitetiniń teatr fakulteti. Birlesken Korollikte teatr ayaq oyını orta ásir aqırlarında payda boldı. Londonda dúzilgen Korollik muzıka akademiyası (1720) balet rawajlanıwında úlken rol oynadı. Birlesken Korollikte «Korollik baleti», «Balle Ramber», «Londone festival balle», «Uestern tiyetr balle» sıyaqlı balet truppaları bar. Birlesken Korollik cirki XVIII ásirde payda bolıp, F. Astley (1742-1814) dóretiwshiliginde joqarı tekshege kóterildi. Ol at oynatıwshılar mektebine tiykar saldı, cirktiń keyingi rawajlanıwında A. Dyukro, J. Sanjer, B. Milsler úlken rol oynadı. Birlesken Korollikte jazda kóshpeli cirkler isleydi.

Kino

Birlesken Korollikte kino islep shıǵarıw 1896-jıldan baslandı. 1929-jıl birinshi dawıslı film «Hiylekerlik» jaratıldı. Sol jılı hújjetli filmler mektebi payda boldı. A. Kordanıń 1932-jılda shólkemlestirilgen «London filme» firması Birlesken Korollik hám shet el kino ǵayratkerleri qatnasıwında anaǵurlım joqarı dárejeli filmler jarattı («Pigmalion», rejissyor A. Askvit, «39 qádem», rejissyor A. Xichkok sıyaqlı). Ekinshi jáhán urısı dáwirinde jaratılǵan filmlerde («Arshıl oypatlıq», rejissyorı P. Tennisson, «Pastor Xoll», rejissyorı R. Boulting, «Órtler baslandı», rejissyorı X. Jennings) aldıńǵı principler kúsheydi. Urıstan soń inglis klassikleri shıǵarmaların ekranlastırıw háwij aldı. ["Hamlet" (1947), «Richard III», rejissyorı L. Olivye, «Oliver Tvist», rejissyorı D. Lin sıyaqlı]. Hújjetli filmler islep shıǵarıwda «Azat kino» toparı nátiyjeli jumıs isledi (1956-59). 60-70-jıllarǵa tiyisli «Ayrıqsha ıshqı» (rejissyorı J. Shlezinger), «Jalǵanshı Billi», «Sportshılar turmısı» (rejissyorı L. Anderson), «Qanday baxıtlı kún edi» (1972), «Bayram waqtında» (1975) sıyaqlı filmlerde xalıqtıń ómirin shın sáwlelendiriw, quramalı, qarama-qarsılıqlı xarakterler jaratıwǵa umtılıw sezildi. V. Li, A. Ginness, D. Bogard, R. Harris, A. Finni, P. Finch, R. Tashingem Birlesken Korollik kinosınıń ataqlı artistleri bolıp tabıladı.