Mámleketlik basqarıw forması

Basqarıw forması boyınsha dúnya mámleketleri:
     Prezidentlik mámleketler
     Atqarıwshı hákimiyat wazıypasın orınlawshı prezident parlament tárepinen saylanatuǵın prezidentlik mámleketler
     Yarım prezidentlik respublikalar
     Parlamentlik respublikalar
     Parlamentlik monarxiyalar
     Dualistlik monarxiyalar
     Sheklenbegen monarxiyalar
     Bir partiyalı sistemalı/Dominant partiyalı sistemalı mámleketler
     Áskeriy diktaturalar

Mámleketlik basqarıw forması — mámleket húkimetiniń joqarı dárejeli organların shólkemlestiriw sistemasın, olardıń qáliplesiw tártibin, iskerlik múddetlerin hám minnetlerin, sonıń menen birge bul organlardıń bir-biri menen hám xalıq penen óz-ara qatnasıqları tártibin, jáne húkimet organlarınıń qáliplesiwinde xalıqtıń qatnasıwı dárejesin belgilep beretuǵın mámleket formasınıń elementi.

Tiykarǵı mámleketlik basqarıw formaları

Monarxiya

Monarxiya – bul joqarı mámleketlik húkimet ómirlikke jekke mámleket basshısına – monarxqa tiyisli bolǵan basqarıw forması. Bunday basqarıw formasında monarx taxttı miyras boyınsha iyeleydi hám xalıq aldında juwapker bolmaydı.

Monarxiyalıq basqarıw formasınıń ayrıqsha belgileri

1. Mámlekettiń jekke basshısı monarx bolıp esaplanadı;
2. Húkimet birewden-birewge miyras bolıp ótedi;
3. Yuridikalıq jaqtan monarx juwapkersiz, yaǵnıy onı húkimetten shetletiw ilajsız.

Monarxiyanıń túrleri

• Sheklenbegen monarxiya
• Sheklengen monarxiya
  • Qatlamlıq-wákillik monarxiya
  • Konstituciyalıq monarxiya
    • Dualistlik monarxiya
    • Parlamentlik monarxiya

Respublika

Respublika – mámleket húkimetiniń joqarı uyımları xalıq tárepinen saylanatuǵın yamasa arnawlı wákillik institutları tárepinen belgili múddetke dúziletuǵın hám saylawshılar aldında tolıq juwapker bolǵan basqarıw forması.

Respublikalıq basqarıw formasınıń ayrıqsha belgileri

1. Mudamı bir neshe joqarı húkimet uyımları bar bolıp, olar ortasındaǵı wákillikler bir organ basqasınan ǵárezsiz bolatuǵın tárzde bólistiriledi (húkimettiń bóliniwi principi);
2. Mámleket basshısı – xalıqtıń atınan basqarıwdı alıp baratuǵın prezident;
3. Joqarı húkimet uyımları hám lawazımlı tulǵalar xalıq aldında juwapker bolıp, olar tómendegilerde ańlatılıwı múmkin:

• olar belgili máwletke saylanadı, máwlet pitkennen keyin olardıń wákillikleri sozılmawı múmkin;
• wákillikleri múddetinen aldın toqtatılıwı múmkin.

Respublikanıń túrleri

• Prezidentlik respublika
• Parlamentlik respublika
• Yarım prezidentlik respublika