Stomatologiya

Stomatologiya (grekshe. „stomatos“ — awız hám „logos“ — pán, táliymat) — klinik medicinanıń bir tarawı; awız quwıslıģı aģzaları: til, erin, urt, awız silekey perdeleri hámde bet-jaq dúzilisi hám oģan jaqın bólim keselliklerin, olardı keltirip shıģaratuģın sebeplerdi hám usı keselliklerdiń aldın alıw usılların úyrenedi.

Bul tarawda Hakimov Nadirbek (dr. Nuralievich) birinshilerden bolıp ilimiy hámde ámeliy islerdi ámelge asırģan.

Awız quwıslıģı aģzalar kesellikleri Gippokrat, Ibn Sino, Galen, Sels hám basqa alımlar tárepinen súwretlengen. Ibn Sino dóretpelerinde birinshi tisler qamasıwı hám awırıwlardıń tábiyatı bayan etilip, sonday jaģdayda nelerden paydalanıw kórsetilgen. XIV ásirde fransuz doktorı Gide Sholiak tis suwıratuģın ásbap jarattı. XV ásir aqırında italyan doktorı D. Arkale tisti altın, qorģasın hám qalay folgası menen plombalaw múmkinligin kórsetedi. XVII-XVIII ásirlerge kelip stomatologiya klinik medicinanıń ģárezsiz tarawına aylandı. XIX-ásirde tisti plombalaw hám jasalma tisler tayarlaw texnikasi puxta islep shıģıldı. XIX ásir aqırı—XX ásirdiń birinshi yarımında fiziologiya, anatomiya, patologiya, bioximiya hám basqa pánlerdiń rawajlanıwı stomatologik kesellikler etiologiyasi, patogenezi, emlew ilajları hám profilaktika ilajlarin islep shıǵıwda zárúr áhmiyetke iye.

Ózbekstanda stomatologiya páni 1954-jıldan qáliplesti, sol jılı TashTI (házirgi Tashkent Mámleket Stomatologiya Instituti)nda stomatologiya fakulteti ashıldı. 1956-jılda arnawlı stomatologik kafedralar shólkemlestirildi. Keyinshelik bunday kafedralar Samarqand, Andijan medicina institutlarında, Tashkent doktorlar tájiriybesin asırıw institutında da ashıldı, 1994-jıllda Buxara Mámleket Medicina institutı qurılıp, onıń quramında stomatologiya fakultetiniń ashılıwı stomatologiya pániniń jánede rawaj tabıwına waqıt jaratdı.

Ózbekstanda stomatologiya páni rawajına A. G. Gulomov, M. V. Paradoksov, A. T. Busigin, M. V. Busigina, sonday-aq, V. A. Yepishev, S. A. Zufarov, M. M. Miryoqubov, E. U. Mahkamov, T. X. Safarov, M. V. Begmetov, M. I. Azimov, R. K. Yakubov, R. A. Amanullaev, A. A. Akbarov hám basqalar úlken úles qosqan.

Házirgi zaman stomatologiya páni terapevtik, operaciyalıq, ortapedik, balalar stomatologiyası, ortadontiya hám bet-jaq operaciyaliģi sıyaqlı bólimlerdi óz ishine aladı. Terapevtik stomatologiya tis (kariyes, pulpit, periodontit, nokariyes kesellikler) hámde awız silekey qabatı, erin, til kesellikleri diagnostikasi, emi hám profilaktikası menen shuģıllanadı. Operaciyalıq stomatologiyası tis alıwdan tısqarı bet-jaq hám oǵan jaqın tarawlardaģı jemiriliwler, óspeler, zıyanlanıwlar, tuwma hám arttırılģan nuqsanlardı úyrenedi, awız quwıslıģı hám bet-jaq operaciyalari, plastik operaciyalardi ámelge asıradı. Ortapedik stomatologiya ortapedik hám ortadontik usıllar menen birlemshi hám ekilemshi tisler qatarı hámde tuwma hám arttırılģan tisler nuqsanlarin emleydi, jasalma tisler menen tis qatarı nuqsanların tikleydi. Balalar stomatologiyası bala rawajlanıwınıń túrli dáwirlerinde ózine tán qásiyetlerin esapqa alģan halda terapevtik, operaciyalıq, ortopedik stomatologik járdem kórsetedi. Sol menen birge stomatologik keselliklerdiń kompleks profilaktikası shara-ilajların islep shıǵadı.

Stomatologik keselliklerdi emlewde túrli dári-dármaqlar, lazer hám infraqızıl nur, ultradawıs, fizioterapiya usıları hám t.b. dan paydalanıladı.
Ozoda Yuldoshxonova
Shamshodbek Musaev