Suwpı Álliyar

Sufizm táliymatınıń eń kózge kóringen wákillerinen biri bolǵan Suwpı Álliyar XVI ásirdiń sońǵı dáwirinde Samarqandtıń Jańaqorǵan rayonınıń Mıńlar awılında dúnyaǵa kelgen. Ol jaslıǵınan baslap-aq sufizmge shın kewlinen berilgen bolıp, dáslepki bilimdi Samarqandta alǵan. Sońınan Buxaraǵa sapar shegip, ol jerde shayxlarǵa xızmet etip, Orta Aziyaǵa sufizm táliymatın rawajlandırıwǵa at salısadı. Óz niyetin iske asırıw ushın sol jaqta qalıp ketedi. Solay etip Suwpı Álliyardıń ózi de Buxaranıń belgili shayxları qatarına erisedi. Xoja Axmet Yassawiy sıyaqlı jaslıǵınan berilgen shayırlıq talantın sufizmdi rawajlandırıwǵa baǵıshlaydı. Ózin haqıyqıy sufist sıpatında tanıstıradı. Sonıń ushında oǵan Suwpı Álliyar laqabı berilgen.

Suwpı Álliyar arab, parsı hám túrki tillerin jaqsı bilgen. Óz ómirin sufizm táliymatına baǵıshlap "Murad-úl-arifin", "Tuxfat-úl-talibin", "Mas-lak-úl-muttaxin" atlı kitaplardı jazǵan. Bul kitaplar negizinen arab hám parsı-tájik tilleinde jazılǵan. Suwpı Álliyar óz táliymatın jergilikli ápiwayı xalıqlarǵa tereńirek túsindirip beriw ushın túrki tilinde de bir kitap jazıp qaldırǵan. Bul kitaptıń atı "Sabat-úl-ajizin" - dep ataladı. Bul kitap XIX ásir hám XX ásirdiń bas gezinde kóp ǵana baspaxanalarda basılǵan. Sol tiykarda "Sabat-úl-ajizin" 1991-jılı Tashkentte qaytadan basıldı. Bul kitaptıń negizgi ideyası xalıqtı sabır-taqatlı bolıwǵa shaqırıwǵa baǵıshlanǵan. Mısalı:

Áy insan bolsan. eger er kibi,
Salmaqlı bolǵaysań misli jer kibi.

- dep aytıladı da, ekinshi bólektegi ǵázzelleri "Qudanıń qılǵan islerine hámme waqıt qayıl bol" - dep adamlardı táǵdir isine qarsı shıqpawǵa, onıń menen kelisiwge shaqıradı. Mısalı:

Kel háy bende, ózińdi sal qudaǵa,
Qazaǵa razı bol, sabır et bálaǵa.

Al úshinshi dúrkin ǵázzellerinde Suwpı Álliyar "Adam balasın joldan shıǵaratuǵın eki nárse bar":

Awqatqa qánáát etpeslik. Yaki mazalı, kóp muǵdardaǵı awqattı jew. Onı adamlar támegeylik jolı menen tabaman dep gúnáǵa batadı.
Adamnıń xirsi (yaǵnıy qálewi). Adamzat ne qálemeydi. Jaqsı kiyim, sulıw qatın. Bul da hámme

adam ushın tán emes. Esapsız baylıq hám gózzallıqtı talap etedi. Adamlar bay hám gózzal bolmasada bul isti islewge esh boladı. Solayınsha olar qattı gúnáǵa batadı.

Bul pikir Suwpı Álliyardıń tómendegi ǵázzelinde tolıq aytılǵan:

Adamzattı hálek etti ekkisi,
Biri tamaǵıdur, biri - xirisi.