Tábiyiy ftoridler

"Tábiyiy ftoridler" - minerallar kishi klası, ftorlı vodorod kislotasınıń ápiwayı hám qos duzları. Túrli klassifikaciya boyınsha 50 dey mineral túrin óz ishine aladı túpkiliklileri flyuorit hám kriolit. Tábiyiy ftoridlar Na, K, Sa, Mg, A1 elementleri, siyrek ushırasatuǵın jer elementleri (TR), kemrek Cs, Sr, Pb, Bi, v hám basqalardıń ftor menen tábiyiy birikpesi. RnFm (flyuorit, villiomit NaF, sellait MgF2 hám basqalar ) sıyaqlı ápiwayı tip hám R hám M — kationlari bolǵan RJMFJ quramalı tiplerge bólinedi. Ápiwayı tábiyiy ftoridler bekkem jaylasqan kordinatsion kristal strukturaǵa iye, kub hám geksagonal singoniyali. Quramalı tábiyiy ftoridler tómendegi gruppalardı quraydı ftoroalyuminatlar (mas, kriolit), ftorobor atlar (mas, ferruchit Na[BFJ), ftoroberillatlar (syanxualinit Li2 Ca3[Si04]3 Be3 F2), ftorosilikatlar (mas, qońırdit Na2[SiF6]). Quramalı tábiyiy ftoridlerge, ádetde, qos hám úsh qos ftoridler: neyborit NaMgF3 hám gagarinit NaCaTRF6 kiredi. Birpara izertlewshilerdiń tárepinen ftoridlar klasına ftorkarbonatlar — bastnezit, parazit hám tapaz toparı mineralları kiredi. Kópshilik tábiyiy ftoridler kem tarqalǵan bolıp, eń kóp ushraytuǵın — flyuorit, ol túrli genezisli kánlerde bar. Tábiyiy ftoridler reńsiz yamasa ash reńli, ashıq, shiyshe sıyaqlı jaltıraydı. Qattılıǵı 4—5; tıǵızlıǵı 2—3, 2 g/sm³. Tábiyiy ftoridler vulkanlardıń sublimatlarında (ferruchit, avogadrit, kriptogalit hám basqalar ) payda boladı, granitlerdiń aksessorlı minerallarında, siltili jınıslar hám olardıń effuzivli analogları (flyuorit) de ushraydı. Olar karbonatit (flyuorit), granitli pegmatit, greyzen, gidrotermal xreila (flyuorit), siltili granit hám olarǵa baylanıslı bolǵan metasomatitler (kriolit, flyuotserit, gagarinit) hám de luyavrit, foyyait hám urtitlar (villiolit) rawajlanıwınıń keshki basqıshları ushın xarakterli bolıp tabıladı. Kóplegen alyumoftorıdlar, kriolit (tóbesenolit, ralstonit, paxnolit, veberit, xiolit hám basqalar ) lardıń gidrotermal ózgeriwine payda boladı. Oksidleniw zonasında kóbinese endogen tábiyiy ftoridlerden gipergenli: gearksutit, kridit, flyuyellit rawajlanadı, shógindi qatlamlarda flyuorit (ratovkit) ushraydı. Tábiyiy ftoridlerden flyuorit hám kriolitlerden metallurgiya, keramika hám ximiya sanaatında paydalanıladı. Basnezit hám parazit siyrek ushırasatuǵın jer elementleri alıw deregi esaplanadı. Tábiyiy ftoridlerden flyuorit Chatqol-Qurama regionındaǵı Novgarzon, Kenkol, Kaskana, Obirahmat (qazıp alınǵan ) hám basqa kánlerde bar.

Derekler

ÓzME,Birinshi tom, Tashkent,2000-jıl