Tábiyiy geografiyalıq rayonlastırıw

Tábiyiy geografiyalıq rayonlastırıw — jer maydanınıń ishki birligi hám tábiyatınıń ayrıqsha ózgesheligine iye aymaqlıq bólindileri sisteması. T.g. r. — tábiyiy geografiyanint sintez formalarınan biri, yaǵnıy ayrıqsha ilimiy izertlew procesi bolıp tabıladı. T.g. r. dıń ob'yekti — túrli taksonomik mániske iye bolǵan tábiyiy aymaqlıq kompleksler. wazıypası bolsa, sol komplekslerdi aniklash, kartaǵa túsiriw hám málim tártip penen xarakteristikalap beriwden ibarat. T.g. r. arqalı geografiyalıq qabıqtıń tábiyiy shegaraları komplekslerge qatlamlarǵa bóliniw sebepleri, olardıń bir pútinligi, shegaraları, strukturası hám olarda keshetuǵın tábiyiy geografiyalıq processler aniqlanadı. Rayonlastırıw tábiyiy ortalıqtıń barlıq yamasa derlik barlıq komponentlerin qamtıp alıwshı belgiler kompleksi hám de relyef, ıqlım, topıraq hám sol sıyaqlı anıq bir menshikli belgileri boyınsha ámelge asırıladı. Hár bir regionga zonal (jer maydanına túsetuǵın quyash radiatsiyasınıń keńlik boylap tarqalıwı menen belgilenetuǵın ) hám azonal (Jer qabıǵınıń gipsometrik ornı, onıń quramı hám háreketi, teńiz hám qurǵaqlıqlardıń qatnası ) faktorlar tásir etedi. T.g. r. dıń teoriyalıq tiykarın aymaqlıq tábiyiy geografiyalıq differensiatsiya nizamlıqı quraydı. Zonal belgilerge kóre tábiyiy geografiyalıq regionlar, tábiyiy geografiyalıq zonalar hám tábiyiy geografiyalıq kishi zonalar, azonal belgilerge kóre tábiyiy geografiyalıq úlkelik hám tábiyiy geografiyalıq oblastlar ajratıladı. Raionlashtirishning sońǵı basqıshı — tábiyiy geografiyalıq rayon bolıp, ol hár eki — zonal hám azonal sharayatlarǵa qayım bolıwı kerek. T.g. r. de málim princip hám metodlar (komplekslilik Principi, genetikalıq birlilik, birdeylilik, aymaqlıq ulıwmalıq principleri hám bas faktor metodı, landshaft tipologik kartanı analiz etip aymaqlıq komplekslerdi aniqlaw metodika ámel etiledi. T.g. r. de anıqlanǵan tábiyiy aymaqlıq komplekslerdi málim bir tártip penen kartada sáwlelendiriw hám xarakteristikalap beriwde taksonomik birlikler sxemasınan paydalanıladı. Mas., Orta Aziya tábiyiy geografiyalıq úlkesin rayonlastırıwda tómendegi sxema qabıl etilgen: úlke — provinsiya — kishi provinsiya — okrug — rayon. T.g. r. masshtabına kóre 3 qıylı boladı : mayda masshtablı (úlke, zona, provinsiya sıyaqlı taksonomik birliklerdi aniklash menen baylanıslı bolǵan hám masshtabı 1:1000 000 den mayda bolǵan rayonlastırıwlar ), orta masshtablı (kishi provinsiya, okrug hám rayon birlikleri, masshtabı 1:1000 000 den 1:100000 ge shekem) hám iri masshtablı rayonlastırıwlar (1:100000 hám odan iri masshtablı bolıp, kóbirek kishi aymaqlardı izertlewde qollanıladı hám tikkeley atız sharayatında tóplanǵan maǵlıwmatlarǵa tiykarlanadı ).

Derekler

ÓzME,Birinshi tom, Tashkent, 2000-jıl