TIMSS

Matematika hám tábiyiy pánlerdi ózlestiriw sapasın Xalıqaralıq monıtoring qılıw hám bahalaw sisteması TIMSS^[1] (ing. TIMSS -Trends in International mathematics and science study) - 4- hám 8-klass oqıwshılarınıń matematika hám tábiyiy pánlerden ózlestiriw dárejesin bahalaw programması bolıp, izertlew tálim jetiskenliklerin bahalaw xalıqaralıq assotsiaciyası (IEA) tárepinen shólkemlestiriledi.

TIMSS xalıqaralıq bahalaw programmasında 4- hám 8-klass oqıwshılarınıń matematika hám tábiyiy pánler boyınsha iyelegen bilim dárejesi hám sapasın salıstırıw hám de milliy tálim sistemasındaǵı ayırmashılıqlardı anıqlaw menen bir qatarda, qosımsha túrde mekteplerde matematika hám tábiyiy pánler boyınsha berilip atırǵan tálim mazmunı, oqıw procesi, tálim shólkeminiń múmkinshilikleri, oqıtıwshılar potencialı, oqıwshılardıń shańaraqları menen baylanıslı faktorları úyreniledi^[2].

TIMSS programması óziniń birinshi izertlewin 1995-jılda baslaǵan bolıp, 2019-jılǵa shekem hár tórt jılda 1999, 2003, 2007, 2011, 2015 hám 2019-jıllarda shólkemlestirilip kelindi. Náwbettegi 8-áwlad 2023-jılda ámelge asırılıwı joybarlastırılǵan.

Usınıń menen birge, 1995-jıldan beri úsh ret (aqırǵı ret 2015-jılda) mekteptiń aqırǵı klasındaǵı oqıwshılardıń jetiskenliklerin úyreniwdi óz ishine alǵan «keńeytirilgen» izertlew (Advanced TIMSS) ótkerilgen (Ózbekstanda bul 11-klass, AQShda 12-klass hám basqalar)^[3].

TIMSS izertlewi haqqında qısqasha maǵlıwmat[redaktorlaw | derekti jańalaw]

TIMSS xalıqaralıq izertlewiniń tiykarǵı maqseti baslanǵısh hám orta mekteplerde matematika hám tábiyiy pánler boyınsha tálim sapasın salıstırǵan halda bahalawdan ibarat. Izertlewde 4-8-klass oqıwshılarınıń tálimdegi jetiskenlikleri, atap aytqanda, olardıń tek ǵana bilim hám kónlikpeleri, bálki pánlerge bolǵan qatnası, qızıǵıwshılıqları hám oqıwǵa bolǵan motivaciyası da bahalanadı. Izertlew sonday dúzilgen, onıń nátiyjeleri 4-klass oqıwshıları 8-klasqa ótkeninde, hár 4 jılda qatnasıwshı mámleketlerde matematika hám tábiyiy pánler boyınsha tálim tendenciyaların gúzetip baradı. Solay etip, baslanǵısh hám orta mektep oqıwshılarınıń tálim jetiskenlikleri, sonıń menen birge, baslanǵısh mektepten orta mektepke ótiw dáwirinde matematika hám tábiyattanıw tálimindegi ózgerisler qadaǵalanadı.

Izertlewdi ótkeriw jáne onı islep shıǵıwda dúnyanıń kóplegen izertlew orayları hám professional shólkemleri qatnasadı: Tálim test xizmeti (ETS- Educational Testiń Service, AQSH), Kanada Statistika Orayı (Statistics Canada), Tálim jetiskenliklerin bahalaw xalıqaralıq assotsiaciyasi Xatkeriyatı (IEA, Niderlandiya), Tálim jetiskenliklerin bahalaw xalıqaralıq assotsiaciyasınıń maǵlıwmatlardı qayta islew orayı (Germaniya^[4]) hám basqalar. Usınıń menen birge, túrli mámleketler qánigeleriniń umtılıw-háreketlerin muwapıqlastırıw ushın dúnyanıń jetekshi ekspertlerinen ibarat máslahát komitetleri dúzilgen. Barlıq izertlewler Boston kolledjindegi TIMSS hám PIRLS xalıqaralıq izertlew orayı (Boston College^[5]) tárepinen muwapıqlastırıladı.

Ózbekstanda bul izertlew Tálim sapasın baqlaw mámleket inspekciyası janında Tálim sapasın bahalaw boyınsha xalıqaralıq izertlewlerdi ámelge asırıw milliy orayı tárepinen shólkemlestiriledi^[6].

Izertlew usıllarınıń qásiyetleri[redaktorlaw | derekti jańalaw]

TIMSS izertlew usılların islep shıǵıw ushın tiykar retinde «TIMSS Assessment Frameworks and Specifications» hújjeti qollanıladı. Bul hújjette matematika hám tábiyiy pánler boyınsha tálim jetiskenliklerin bahalawǵa, testler hám test tapsırmaların islep shıǵıwǵa ulıwma jantasıwlar belgilengen, matematika hám tábiyiy pánlerden tekseriliwi kerek bolǵan quram, sonıń menen birge, oqıwshılar tapsırmalardı orınlawda kórsetiwi kerek bolǵan kognitiv iskerlik túrleri de xarakteristikalaydı.

TIMSS xalıqaralıq izertlew usıllarına tómendegiler kiredi:

unamlı test nátiyjeleri;
sorawnamalar (oqıwshılar, oqıtıwshılar, tálim shólkemi administraciyası, bilimlendiriw tarawındaǵı qánigeler, izertlew sapasın gúzetshiler ushın);
stilistik támiynat (izertlewdi shólkemlestiriw hám ótkeriw boyınsha milliy koordinatorlar ushın qollanba, mektep koordinatorları ushın qollanba, test ótkeriw boyınsha qollanba, tapsırmalardı biypul juwaplar menen tekseriw boyınsha qollanba, maǵlıwmatlardı kirgiziw boyınsha qollanba hám basqalar);
programmalıq támiynat (klasslar hám oqıwshılardı tańlaw, maǵlıwmatlardı kirgiziw ushın).

Xalıqaralıq testler tómendegi principler tiykarında islep shıǵıladı :

oqıw hám kognitiv iskerliginiń sınaqtan ótken mazmunı hám túrlerin jeterli dárejede jaqtılandırıw;
xalıqaralıq testler mazmunınıń kópshilik qatnasıwshı mámleketlerde úyrenilip atırǵan materialǵa maksimal dárejede muwapıqlıǵı;
testlerdiń óz-ara baylanısın támiyinlew;
tekserilip atırǵan mazmunnıń matematika hám tábiyattanıw tálimin rawajlandırıw kózqarasınan áhmiyeti;
oqıwshılardıń jas qásiyetlerine muwapıqlıǵı, test islep shıǵılǵan tabıslardı bahalaw;
ǵalabalıq izertlewler ushın talaplarǵa muwapıqlıǵı.

Oqıwshılardıń matematika hám tábiyiy pánlerge tayınlıǵın bahalaw ushın testler (hár bir variantta) da matematika, da tábiyiy pánler boyınsha tapsırmalardı óz ishine aladı.

Nátiyjelerdi bahalaw[redaktorlaw | derekti jańalaw]

4 hám 8-klass oqıwshılarınıń matematika hám tábiyiy pánleri boyınsha sawatxanlıǵın bahalaw ushın test tapsırmaları teoriyasınan paydalanıladı.

4-8-klass oqıwshıları ushın matematika hám tábiyiy pánler boyınsha xalıqaralıq test sınaqları nátiyjeleri bólek qayta islenedi hám analiz etiledi. Úyreniw nátiyjelerin statistikalıq qayta islew nátiyjesinde hár bir studentke matematika hám tábiyiy pánlerinen tapsırmalardı orınlaw ushın bólek 1000 ballıq sistemada ball qoyıladı. 4 hám 8-klass oqıwshıları ushın xalıqaralıq nátiyjeler shkalası 1995-jılda izertlewde qatnasqan barlıq mámleketlerdiń ortasha ballarınıń ortasha ma`nisi 100 standart iyiw menen 500 mártede qabıl etilgenligin esapqa alǵan halda dúzilgen. Barlıq keyingi izertlewler nátiyjeleri 1995-jıl kóleminde kórsetilgen, bul nátiyjelerdi salıstırıw hám olardıń ózgeriwi tendenciyaların anıqlaw imkaniyatın beredi.

TIMSS-2003 nátiyjeleri[redaktorlaw | derekti jańalaw]

TIMSS-2003 izertlewinde dúnyanıń 46 mámleketi qatnasqan^[7].

Angliya, Shotlandiya, Arqa Irlandiya, Belgiyanıń fransuz tilinde sóylesiwshi bólegi, Gonkong hám Tayvan mámleketleri tálim sistemalarındaǵı sezilerli ayırmashılıqlar sebepli, óz aldına qatnasıwshılar retinde qatnasqan.

TIMSS-2007 nátiyjeleri[redaktorlaw | derekti jańalaw]

TIMSS-2007 izertlewinde 45 mámleketten 425 000 ge jaqın oqıwshılar qatnasqan.

TIMSS-2011 nátiyjeleri[redaktorlaw | derekti jańalaw]

TIMSS-2011 izertlewinde 60 mámleketten 600 000 ge jaqın oqıwshılar qatnastı. Dástúrge góre, Angliya, Shotlandiya, Arqa Irlandiya, Belgiyanıń fransuz tilinde sóylesiwshi bólegi, Gonkong hám Tayvan mámleketleri tálim sistemalarındaǵı sezilerli ayırmashılıqlar sebepli, óz aldına qatnasıwshı retinde qatnasqanlar.

Baslanǵısh klass pitkeriwshileriniń matematika hám tábiyiy pánlerden tayarlıq dárejesin úyreniw ushın 347 tapsırma (175 matematika hám 172 tábiyiy pánlerden) paydalanılǵan. Bul tapsırmalardan 28 blok (14 matematika hám 14 tábiyiy pánler boyınsha) qáliplestirilip, olardıń hár biri eki variantta islep shıǵılǵan. Hámmesi bolıp 14 túrli variant qollanılǵan. Tap sol principke góre, 8-klass ushın da 14 variant qáliplestirilgen, biraq tapsırmalar sanı kóbirek 434 (217 matematika hám 217 tábiyiy pánlerden) bolǵan.

4-klaslarda testti sheshiw ushın 72 minuta (tánepis menen 2 test 36 minuttan) hám 8-klasslar ushın 90 minuttan (dem alıs menen 2 test 45 minuttan) waqıt ajıratılǵan. 4-klass oqıwshıları ushın testtiń hárbir variantında matematika hám tábiyiy pánler boyınsha 39-51, 8-klass oqıwshıları ushın bolsa 48-59 tapsırma belgilengen.