Terrorizm

Terrorizm (lat. terror — qorqınısh, qorqınıshlı) — siyasiy qarsılaslardı, qarsılasılardı joytıw yamasa qorqıtıw, xalıq ortasında hawlıǵıw hám tártipsizlikler keltirip shıǵarıw maqsetindegi zorlıqshılıq háreketleri (táqip qılıw, buzıw, girewge alıw, adam óltiriwshilik, partlatıw hám basqalar). Terrorizm jalǵız tártip degi hám gruppalı terrorizm (mas, ekstremistik siyasiy toparlardıń háreketleri sıyaqlı) taypalarǵa bólinedi. Siyasattanıwda mámleket terrorizmi túsinigi de qollanıladı (diktatorlıq hám totalitar rejimlerdiń repressiyaları). Terrorizm orta ásirlerden baslap barlıq region hám mámleketlerde ushırasıp turǵan. Bıraq ótken ásirdiń aqırlarınan onıń jańa kórinisleri payda boldı (sırt el mámleketleri hám húkimetleri basshıların, olardıń diplomatik wákillerin óltiriw yamasa urlaw, elshixanalar, missiyalar, xalıq aralıq shólkemlerdiń binalardı partlatıw, aeroportlar hám vokzallarda jarılıwlar júz beriw, hawa kemelerin alıp shaǵılısıw, adamlardı girewge alıw hám t.b). Xalıq aralıq terrorizm keń tarqalıp, terrorizm ayqın siyasiy tús ala basladı. Terrorshılar ayırım mámleketler húkimeti hám oǵan jaqın strukturalardan járdem alatuǵın hallar júzege keldi. Olar tárepinen júz berip atırǵan jınayatlardıń social qáwiplilik dárejesi arttı. Terrorshılar qolına yadrolıq, ximiyalıq, biologiyalıq qural túsip qalıwı qáwipi kúsheydi, elektron terrorshılıq payda boldı. Kóbinese terrorizm diniy ekstremizm, narkobiznes, separatizm menen baylanıslılıǵı, partlatıp ketiwi gúzetile baslandı.

Terrorizmge qarsı gúresiw

Terrorizmge qarsı gúresiwdi kúsheytiw boyınsha kópshilik mámleketlerde kóp tárepleme konvensiyalar hám nızam aktleri qabıllandı.

Ózbekstanda

Ózbekstan Respublikasında " Terrorizmge qarsı gúres tuwrısında" arnawlı nızam qabıllandı (2000-jıl 15 dekabr).

Terrorizmdı tayarlawda qatnasqan shaxs, eger ol húkimet shólkemlerine waqıtında xabar beriw yamasa basqa usıl menen salmaqlı aqıbetler júzege keliwiniń hám de terrorshılar maqsetleri ámelge asırılıwınıń aldın alıwǵa aktiv kómeklesken bolsa, eger bul shaxstıń háreketlerinde jınayattıń basqa quramı bolmasa, jınayatlı juwapkerlikten azat etiledi.

Jáhánde

Irandaǵı Cistan, Belujstan hám Batıs Ázerbayjan wálayatlarında úsh terrorislik gruppa joq etildi hám 21-mart kúni Saravandaǵı terakttı islegenler qamawǵa alındı. Cistan hám Belujstandaǵı gruppa aǵzaları basqa mámlekette áskeriy tayarlıqtan ótken hám gruppa baslıqlıǵında jınayat islegen „Jaysh al-Adl“ terrorislik toparına baylanıslı bolǵan. Gruppa jetekshisinen eki avtomat, sonıń menen birge, bomba tayarlaw ushın bazı qural hám materiallar tabılǵan. Bayanatda onıń aldın náshebent nárseler sawdası hám adam óltiriwshilik penen shuǵıllanǵanı keltirilgen. Batıs Ázerbayjandı talan-taraj qılıw hám terrorislik háreketlerdi ámelge asırıw maqsetinde bastırıp kirgen qurallı gruppa artınan gúzetiw ámelge asırılǵan hám Urmiya menen shegara qatar regiondaǵı qurallı dúgilisiwden keyin olardan ekewi óltirilgen, birewi bolsa qashıp ketken.

Ádebiyatlar

1. Karimov I. A., Ózbekstan XXI ásir bosaǵasında: qáwipsizlik, turaqlılıq shártleri hám rawajlanıw kepillikleri, Terrorizm, 1997;
2. Karimov I. A., Terrorizm qáwipi tuwrısında, Terrorizm, 2001; Karimov I., Watanımızdıń paraxatshılıqtı hám qawipsizligi óz kúsh-qúdiretimizge, xalqımızdıń awızbirshilikligi hám búgilmes shıdamlılıǵına baylanıslı. Terrorizm, 2004;
3. Rajabova M, Diniy ekstremizm hám terrorizmge qarsı gúres mashqalaları, Terrorizm, 2003.