Toponimika
Taponimika (latınsha tapos — aymaq, onoma — at) — geografiyalıq atlardıń payda bolıwı, rawajlanıwı, ózgeriwi hám tuwrı jazılıwın úyreniwshi pán. Taponimika (gr. tapos — aymaq hám onyma — at) — onomastikattt aymaq atların (geografiyalıq aymaqlıq atlar), olardıń payda bolıwı yamasa jaratılıw nızamlıqların, rawajlanıw hám ózgeriwin, tariyxıy etimologiyalıq derekleri hám grammatikalıq qásiyetlerin, olardıń dúzilisin, tarqalıw aymaqları hám de atalıw sebeplerin úyreniwshi bólimi. Arnawlı bir bir aymaqtaǵı orın atları kompleksi — taponimiya, bólek alınǵan orın atı bolsa taponim dep ataladı. Taponimlerde til leksikasınıń bir bólegi retinde basqa hámme sózler sıyaqlı til nizamlıqlarına boysınadı, bıraq óziniń payda bolıwı hám geypara ishki qásiyetleri tárepinen jámiyettiń kúndelik materiallıq hám ruwxıy jaǵdayı, ekonomikalıq turmısı, árman hám umtılıwlarına baylanıslı bolıp, málim dárejede basqa topar sózlerinen parıq etedi. Usınıń menen birge, taponimlerde milliy tilimizge tán bolǵan áyyemgi fonetikalıq, leksik hám morfologiyalıq elementler kóbirek saqlanǵan boladı. Orınnıń tábiyiy geografiyalıq sharayatı (relyef), xalıqtıń etnik quramı, adamlardıń kásipi hám shınıǵıwı, qazılma baylıqlar, tariyxıy shaxslar hám waqıyalar taponimler payda bolıwınıń tiykarǵı derekleri esaplanadı. Taponimler iri yamasa mayda obyektlerdiń atları bolǵanı ushın makrotoponimler hám mikrotoponimlerge ajratıladı: makrotoponimler — keń aymaqlar, úlken obyektler (materiklar, okeanlar, tawlar, shól, dáryalar, qalalar, awıllar hám sol sıyaqlı) dıń atokli atları; mikrotoponimler — kishi obyektler (jarlıqlar, tóbelikler, qudıqlar, kósheler, qorǵanlar hám sol sıyaqlı) dıń atları. Bıraq taponimlerdi bunday klassifikaciyalaw shártli, sebebi kóbinese makrotoponim menen mikrotoponimdi parıqlaw qıyınlıǵında esaplanadı.
Derekler
[redaktorlaw | derekti redaktorlaw]Bul maqalada Ózbekstan milliy ensiklopediyası (2000-2005) maǵlıwmatlarınan paydalanılǵan.