Qashqınlar

Qashqınlar - quwdalanıw aqıbetinde, a'skeriy ha'reketler yaki basqa ayrıqsha jag'daylar na'tiyjesinde turaqlı jasap turqan mámleketin taslap ketken shaxslar. Qashqınlar mashqalası bir qatar xalıqaralıq sha'rtnamalar menen retlestiriledi. BMSh ko'leminde qashqınlar mashqalasın sheshiwge ja'rdem beriw ushın qashqınlar isi boyınsha Bas komissariat basqarması (QBKB) du'zilgen. 1951 jıl 28-iyulda ko'p ta'repleme Qashqınlar da'rejesi haqqında konventsiya qabıl etilgen.

1966-jılı Bas assambleya konventsiyag'a ayırım o'zgerisler kiritiwdi na'zerde tutatug'ın qashqınlar da'rejesine tiyisli Protokoldı mag'lıwmat ushın qabıl etti. "Qashqınlar" ataması ta'biyiy apat aqıbetinde o'z mámleketin taslap ketkenlerge qarata qollanbaydı.

Konventsiya ha'm QBKB Ustavı "qashqın" tu'sinigine dini, puqaralıg'ı, belgili toparg'a kiriwi yaki siyasiy ko'zqarası aqıbetinde quwdalawg'a tolıq tiykarlı qa'wip astındag'ı da'slep puqarası bolg'an mámleketten tısqarıda jasawshı ha'm usı mámleket hu'kimeti qorg'awınan paydalana almaytug'ın yamasa bunday qorg'awdan paydalanıwdı qa'lemeytug'ın shaxslardı kirgizedi. Olar ko'bnese de facto puqaralıg'ı joq shaxs dep ataladı, sebebi olardın' siyasiy da'rejesi puqaralıg'ı joq shaxslardın' siyasiy da'rejesinen hesh na'rse menen o'zgeshelenbeydi.

Siyasiy qashqınlar kategoriyasına tiyisli bolıw siyasiy baspana alıwg'a dawagerlik etiwge tiykar sıpatında qaralıwı mu'mkin. Biraq, usı ma'selenin' aqırg'ı na'tiyjesi qashqınlar turg'an mámlekettin' nızamshılıg'ı ha'm siyasatına baylanıslı.

Qashqınlar mashqalasın tu'rli faktorlar ta'siri (qashqınlardın' sotsiallıq ha'm milliy quramı, olardı o'z jurtın taslap ketiwge ma'jbu'rlegen sebepler ha'm basqalar) astında birden-bir ta'rtip penen sheshiwge bolmaydı. BMShnın' ayırım organlarında xalıqtın' g'alaba ketiwi yaki keliwi haqqındag'ı ma'seleni insan huqıqların ayaq astı etiw menen baylanıstırıp bir neshe ma'rtebe ko'terip shıg'ılg'an. G'alaba ketiw (keliw) tu'sinigi qashqınlar mashqalasın ha'm halıqtın' ekonomikalıq migratsiya mashqalasın sezilerli da'rejede birlestiredi.