Xoja Axmet Yasawiy

[[Fayl:|280px|súwret]]
Tuwılǵan sánesi	1100
Qaytıs bolǵan sánesi	1166

Ortà Aziyàdàǵı sufizm táliymàtınıń eń kózge kóringen wákillerinen biri Xojà Axmet Yàssàwiy túrkiy xàlıqlàr àràsınàn shıqqàn belgili dànıshpànlàrdàn biri. Ol 1105-jılı tuwılǵàn dep esàplànsà, àl ólgen jılı námálim. Xojà Axmettiń Yàssàwiy àtànıwı negizi Yàssi qàlàsınıń tàriyxı menen bàylànıslı. Sebebi, Yàssi Sırdáryà boyındàǵı eń eski qàlà bolıp, X ásirden bàslàp Túrkístan bolıp ózgergen. Yàssàwiy júdá ulàmà àdàm bolıp, ol quràn tàfsifin pútkil túrkiy dúnyàsınà tànıtqàn àdàm. Sonıń ushın dà, «Mekkede-Muhàmmed, Túrkstàndà — Xojà Axmet» — dep àtàlǵàn. Hátte Amir Temurdıń ózi de bul ullı háziret àldındà bàs iyip, onıń qábirine úlken màqbàrà qurǵızǵàn. Bul màqbàrà házir de bàr. Muhàmmed pàyǵàmbàr óliminen keyin, bàsqà sàhàbàlàr musılmàn dinine de àyırım ózgerisler kirite bàslàǵàn. Dindi mámleketlik bàsqàrıw menen pútkilley àràlàstırıp jibergen. Usındày jàǵdàylàrǵà bàylànıslı ómirde àyırım nàràzılıqlàr pàydà bolǵàn. Din iyeleri: «Bul dúnyàdàǵı biybàstàqlıqlàrdı tek o dúnyàdà ǵànà jàzàlàydı»,—degen sheshimge kelgen. Usındày sebepler menen sufizm táliymàtı kelip shıqqàn. Lekin, sufizm táliymàtınıń tiykàrı, tárki dúnyàshılıq emes edı. Sebebi, sufistler sàp musılmànshılıqtı, onıń qàǵıydàlàrın buzbàwdı úgitleydi. Quràn súrelerine ámel etiwdi ótindi. Biràq xàlıqtıń sàwàtsızlıǵınàn pàydàlànıp, àyırım hákimlık topàrlàr ózlerine pàydàlı bolǵàn ózgerisler kirgizdi. Sufizm sondày ádàlàtsızlıqlàrǵà qàrsı nàràzılıq tiykàrındà kelip shıqtı. Xojà Axmet Yàssàwiy tàp usı dáwirde jàsàdı. Ol quràn táliymàtın tereń iyelegen tàlàntlı ulàmà bolǵànı ushın dà, bul táliymàttı pák hàlındà túrkiy dúnyàsınà tànıstırǵàndı àbzàl kórdi. Sonıń ushın ol, óziniń shàyırlıq sheberligin de islàm dúnyàsınà bàǵıshlàdı.