Ańızlar
Ańızlar (legendalar) - qaraqalpaq kórkem awızeki dóretpeleriniń belgili bir janrı bolıp, dóreliwi jaǵınan júdá áyyemgi zamanlarǵa barıp jetedi. Olar óziniń mazmunı, túr-túsi boyınsha basqa xalıq awızeki dóretpeleriniń janrlarınan ayırılıp turadı.
Ańızlar kópshilik jaǵdaylarda bolmaǵan nárselerdi bolǵanday etip súwretleytuǵın awızeki prozalıq dóretpeler. Olardı burın ápsanalar hám ráwiyatlar menen aralastırıp bir janr retinde úyrenildi. Ańızlar qaraqalpaq ertekleri menen birge XIX-ásirdiń 30-40 jıllarında XX ásirdiń basında jıynala basladı. Olar kópshilik jaǵdayda qaraqalpaq ertekleri menen toplamlarında basıldı.
1961-jılı Q.Maqsetov, N.Kamalov, Q.Mambetnazarov baspaǵa tayarlaǵan "Qaraqalpaq legendaları hám anekdotları" kitabında qaraqalpaq ańızınan bir qansha úlgiler berildi. Waqıyanıń sheberlik penen qurasatırılıwı bolatuǵın istiń sheshiminiń tabılıwı isendirerli etip tastıyqlanıwı ańızlarǵa óz aldına bir kórkemlik beredi, ángimeniń qonımlı etip súwretleniwin támiyinleydi. Mısalı: Pıshıqlar ne ushın tamaq jep bolıp juwınadı ańızın alayıq, qolayǵa keltirgen pıshıq esik aldında shashılǵan dándi jep júrgen torǵaydı qaǵıptı da alıptı. Endi jewge kirisip atırǵanda pıshıqqa qarap, men bir taza júretuǵın qus edim, seniń qolıńa túsip qaldım. Sen meni sózsiz jeyseń, sizden bir ótinishim bar. Meni bet qolıńızdı juwıp tazalap jeseńiz qalay boladı?-depti. Bul ótinish pıshıqqa maqul túsipti de, torǵaydı erkine qoyıp juwına baslaptı. Tap usı waqıtta kútip turǵan torǵay ushıptı da ketipti. Torǵaydan ayırılıp qalǵan pıshıq "Endigiden bılay awqatlanıp bolıp juwınaman"- dep shárt etipti. Sonnan baslap pıshıqlar awqatlanıp bolıp juwınatuǵın bolıptı. Joqarıdaǵı pıshıqtıń juwınıwı haqqındaǵı ańızdıń qanshama isenimli, qanshama sulıw dóretilgenin esitip hayran qalasań. Haqıyqatında pıshıq awqatın jep bolıp turıp awzıbasın juwǵanday bolıp sıypalaydı. Ómir shınlıǵı qanday degen menen de ańızlardıń tiykarǵı mánisin qurap turadı. Hátteki turmısta bolmay turǵan waqiyalar súwretlengende de onıń mazmunında haqıyqatlıqtıń óz aldına bir súwretleniw ushqınları kórinip turadı.