Abdurahim Hayit
| Tuwılǵan sánesi | 1-iyun 1962 (62 jasta) |
|---|
Abdurahim Hayit (uyǵursha: ئابدۇرېھىم ھېيىت) — uyǵur milliy qosıqshısı hám kompozitorı. Túrkiya sırtqı jumıslar ministrliginiń baspasóz xatkeri Abdurahimni „ulug' shayır“ dep tariyplab ótken edi.[1][2] 2019 -jıldıń fevral ayında Túrkiya húkimetine qarawlı derekler onıń Qıtaydaǵı konslagerda opat etkeni haqqında xabar bergen edi, biraq bul dawa Kitay rásmiyleri tárepinen biykarlap kelinedi. Bul waqıya Qıtay - Túrkiya munasábetlerinde qısqa múddetli krizisqa alıp keldi. 2019-jıl iyul ayında Kitay húkimeti onıń qamawǵa alınǵanın, biraq „sog'lig'i jaqsı“ ekenligin tastıyıqlaydı hám kóp ótpey, ol óz úyinde Túrk jurnalistlari tárepinen intervyu alınadı, biraq sondan berli hesh qanday kórinis bergeni joq. 2021 jıl iyul ayınan berli onıń jaǵdayı qandaylıǵı belgisizliginshe qalıp atır.
Iskerligi
[redaktorlaw | derekti redaktorlaw]Abdurahim eki torli dástúriy asbap dutor arqalı atqarıw etken qosıqları menen ataqlı esaplanadı. Ol Pekinda muzıka akademiyasında oqıǵan hám Kitayda milliy kórkem óner gruppaları menen shıǵıw etip keler edi. 2017-jıldıń mart ayında ol jetkinshekti áke-babaların húrmet etiwge shaqırıwshı hám „urush sheyitleri“ga belgi etiwshi dástúriy uyǵur qosıqına tiykarlanǵan „Ákeler“ qosıǵın atqarıw etkeninen keyin qamawǵa alınıp, tutqınǵa alıwqa taslanǵan edi. Xabar etiliwishe, ol segiz jıllıq tutqınǵa alıw jazasın da otawǵa húkim etilgen.[1]
Ólimi haqqındaǵı xabarlar
[redaktorlaw | derekti redaktorlaw]Dáslep túrk OAvları onıń 2019-jıl 9 -fevral kúni Urumchidagi qamawxanada qiynoqlardan keyin opat etkeni haqqındaǵı xabarlardı járiyalaǵan edi. Xabarda aytılınıwına qaraganda, ol segiz jıllıq tutqınǵa alıw sazayı menen qamaqxanada saqlanıp atır. Onıń ólimi rásmiy tastıyıqlanmadi, biraq bul xabarlar Túrkiya Sırtqı jumıslar ministrliginiń Kitaydıń Shinjon wálayatındaǵı etnik uyg'urlarga salıstırǵanda munasábetine kelispewshilik bildiriwi, olardı „insoniyat ushın úlken kádirsizlik“ dep tariyplewi hám „xitoyliklarning sistemalı assimilyatsiya siyasatıni“ aparıwda qaralawına sebep bolǵan edi. Sırtqı jumıslar ministrliginiń bayanatında : „Húkimettiń uyǵur túrklerine qarsı háreketi insaniyat ushın úlken kádirsizlikdir“, dep ataladı.[1][2] Bul waqıya Kitay -Túrkiya munasábetlerinde qısqa múddetli krizisqa alıp keledi hám Kitay tárepi Túrkiyanıń ayıplawların „qabul etip bolmaydı“ dep juwap beredi.[1] Túrkiyanıń bayanatınan tısqarı kóplegen musulman bolǵan mámleketlerdiń jámiyetshiligi tárepinen de bul waqıya qaralanǵan edi; Biraq, bul mámleketlerdiń húkimetleri hesh qanday reaksiya bildiriwmayapti. Analizchilarning pikrine qaraǵanda, olardıń jimligiga sebep ekonomikalıq hám siyasiy aqıbetlerden qorqıw menen baylanıslı bolıwı múmkin.[1]
10 -fevral kúni Kitay mámleketine qarawlı baspasóz xızmeti Abdurahimning tiri ekenligin tastıyıqlaytuǵın video rolik daǵaza etedi, ol jaǵdayda Abdurahimga uqsaytuǵın bir er adam „salomatligi jaqsı“ ekenligin hám „milliy nızamlardı buzǵanlikda ayblanib, tergew qılınıp atırǵanini“ aytıp ótedi. AQShda jaylasqan hám NED tárepinen finanslashtirilgan „uyǵurlarrning insaniy huqıqları joybarı“ xalıq aralıq baspasóz tárepinen „tasdiqlanmagan“ dep atalǵan bul videodıń haqıyqıylıǵın shubha astına alıp atır.[3][4]
Kornel universitetinińAntropologıya hám Aziya izertlewleri kafedrası dotsenti Magnus Fiskesjoning atap ótiwishe, bul video jazıw bir ssenariyga uqsaydı hám ol jaǵdayda shaxsqa abay etilgen yamasa qiynoqqa salınǵan jaǵdaylar bar ekenligi boyınsha belgiler bar ekenligin aytıp keledi.[5]
2019 -jıldıń 2-iyulida Kitay húkimeti Haytning „milliy qawipsizlikke abay salǵanlıqta gúmanlanıp qamawǵa alınǵani“, biraq „salomatligi jaqsı“ligi tuwrısında rásmiy bayanat beredi.
Azat etiliwi
[redaktorlaw | derekti redaktorlaw]2019 -jıldıń 25-iyul kúni Túrkiyanıń „Aydınlık“ gazetasi ol menen Urumshidegi úyinde intervyu aladı. Bul intervyuda Abdurahim Hayt úy qamog'ida ekenligin xabar beredi.
Biraq, 2019-jıl oktyabr ayınan berli onıń qay jerdeligi hám jaǵdayı qaysı dárejede ekenligi taǵı belgisizliginshe qalıp atır hám ólgen bolıwı múmkinligi de shama etiledi.
Derekler
[redaktorlaw | derekti redaktorlaw]- ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 „Turkey demands China close camps after reports of musicianʼs death“, BBC News, 10 February 2019.
- ↑ 2,0 2,1 „Chinaʼs treatment of Uighurs is 'embarrassment for humanity', says Turkey“, The Guardian, 10 February 2019.
- ↑ „Abdurehim Heyit Chinese video 'disproves Uighur musicianʼs death'“, BBC News, 10 February 2019.
- ↑ China releases video of Uighur musician to 'disprove his death'
- ↑ Erin Handley, Michael Li, „'Dead' Uyghur poet Abdurehim Heyit appears on Chinese state media, says heʼs 'never been abused'“, ABC News, 11 February 2019.