Alan Turing
| Alan Turing | |
|---|---|
[[Fayl:_in_1936_at_Princeton_University.jpg) |280px|súwret]] | |
| Tuwılǵan sánesi | 1952-jıl 23-iyun |
| Tuwılǵan jeri | Maide Vale. London. Angliya |
| Qaytıs bolǵan sánesi | 1954-jıl 6-iyun |
| Qaytıs bolǵan jeri | Wilmslow. Cheshire. Angliya |
| Puqaralıǵı | Ullı Britaniya |
| Ilimiy tarawı | Matematika hám Informatika |
| Ilimiy basshısı | Alonzo Church |
| Tanımalı shákirtleri | Robin Gandy |
| Belgili isleri | Enigmanıń kriptoanalizi, Turing mashinası, Turing testi |
| Sıylıqları | "Smith's Prize" "OBE" "FRS" sıylıqları |
| Qol úlgisi | |
[[Fayl: |125px]] | |
Alan Turing (aytılıwı: Alan Tyuring) (anglichancha: Alan Mathison Turing) (23.06.1912 -07.06.1954)-ingliz matematigi, kriptografi. Ol informatikanı rawajlandırıwǵa úlken úles qosqan. 1950-jılda kompyuterdiń sanalılıǵın tekseriwshi Turing testin usınıs etken.
Turing Ekinshi jáhán urısında nemislerdiń "Enigma" atlı jasırın shifrlaytuǵın mashinasın buza alǵan. 1950-jıl oktyabr ayında "Mind" jurnalında baspadan shıǵarılǵan "Esaplaw mashinası hám intellekt" atlı ilimiy maqalasında bir tájiriybe qollawdı usınıs etken. Oǵan kóre, kompyuter insanlar menen baylanıs etkende adamlar sıyaqlı "pikirley aladı“'hám "baylanıs ornata aladı", yaǵnıy kompyuterdi úyretiw múmkin. Usı tájiriybe keyinirek "Turing testi" dep atalıp, kompyuterlerdiń sanalılıq dárejesin teksergen. "Turing testi"in keri orınlanıwı nátiyjesinde CAPTCHA (házirgi kúnde internette ataqlı, adamlardıń haqıyqattan adamlıǵın tekseriwshi test) oylap tabılǵan.
Turing birinshilerden bolıp yadında programmalardı saqlaytuǵın kompyuter jaratıw múmkinligin tastıyıqlaytuǵın ilimiy jumısın usınıs etken. Ózi házirgi múmkinshiliktegi kompyuterlerdiń dáslepki áwladlarınıń jaratılıwında qatnasa almaǵan bolsa da, teoriyasın jaratıp bergen. Turing hátte shaxmattıń kompyuter versiyasın da islep shıqqan. Sonıń menen birge, ol matematikalıq biologiyahám ximiyaǵa da qızıǵıp, bul tarawlarda da izertlewler alıp barǵan.
Jeke ómiri
[redaktorlaw | derekti redaktorlaw]Turing Angliyada gomoseksuallarǵa qarsı nızam jábirleniwshisine aylandı. Qamaqta otırıw ornına ximiyalıq kastratsiya jazasına razı bolǵan. Cianid menen uwlanıp, qaytıs bolǵan.
Óliminen soń
[redaktorlaw | derekti redaktorlaw]Turing óliminen 50 jıl ótip, alımnıń 100 jası múnasebeti menen ol aqlana basladı. 2009-jılda Ullı Britaniya bas ministri Gordon Brown Turing ushın óz xalqıınan keshirim soradı. 2013-jılda Angliya xanzadası Elizabet II tárepinen aqlandı.
2002-jılda Turing - „Tariyxdaǵi eń ataqlı 100 britaniyalıqlardan biri“ dep, 2009 -jılda „Ullı Britaniyadaǵı eń ataqlı gomofobiya jábirleniwshilerinen biri“ retinde tán alınǵan.
Esaplaw mashinaları Awqamı (Association for Computing Machinery) dıń sıylıqlarınan biri Turing siylıǵı dep ataladı. Informaciya texnologiyaları tarawındaǵı eń abıroylı sıylıq usı sıylıq informatika boyınsha Nobel sıylıǵına teńlestiriledi.
Qosımsha oqıw ushın silteme
[redaktorlaw | derekti redaktorlaw]Alan Turing haqqında ózbekshe wikipedia maqalası
Alan Turing haqqında russha wikipedia maqalası