Ashıq kodlı
Ashıq kodlı (ingl. Open source) - bul ózgertiw hám qayta tarqatıw ushın erkin paydalanıwǵa bolatuǵın ashıq kod. Ónimler ashıq kodtı, dizayn hújjetlerin yamasa ónimniń mazmunın paydalanıwǵa ruqsattı qamtıydı. Ashıq kodlı model ashıq birge islesiwdi xoshametleytuǵın oraylastırılmaǵan programmalıq támiynattı islep shıǵıw modeli bolıp tabıladı. Ashıq kodlı programmalıq támiynattı islep shıǵıwdıń tiykarǵı principi ashıq kod, sızılmalar hám hújjetler sıyaqlı ónimlerdi kópshilikke erkin biypul etetuǵın teń dárejeli óndiris bolıp tabıladı. Programmalıq támiynattaǵı ashıq kodlı háreket menshik kodınıń sheklewlerine juwap retinde baslandı. Model ashıq derekti sáykes texnologiyada hám ashıq kodı bar dárilerdi tabıw sıyaqlı proektler ushın paydalanıladı.
Ashıq kodlı ashıq derek yamasa biypul licenziya arqalı ónimniń dizaynına yamasa proektine universal erisiwge hám sol dizayndı yamasa proektti universal qayta bólistiriwdi támiyinleydi.[1][2] Ashıq kodlı sóz dizbegi keńnen qabıllanbay turıp, baǵdarlamashılar menen óndiriwshiler basqa da hártúrli terminlerdi paydalandı. Ashıq kod Internettiń rawajlanıwı menen birge erisildi. Ashıq kodlı programmalıq támiynat háreketi avtorlıq huqıq, licenziyalaw, domen hám tutınıwshı máselelerdi túsindiriw ushın payda boldı.
Ulıwma ashıq kodlı degende, ashıq kod dizaynın paydalanıw yamasa ózgertiw ushın ulıwma kópshilikke paydalanıwǵa ruqsat etilgen, kompyuter programmasın bildiredi. Kod programmalıq qural licenziyasınıń shártleri boyınsha shıǵarıladı. Lecenziya shártlerine baylanıslı basqalar keyin óz versiyasın (fork) júklep alıp, ózgertip, jámiyetshilikke járiyalay aladı. Ashıq kodı bar háreketti rawajlandırıwdı qollaw ushın kóplegen iri rásmiy institutlar payda boldı, sonıń ishinde Apache Hadoop ashıq kodlı tiykarı hám ashıq kodlı HTTP serveri Apache HTTP sıyaqlı jámiyetshilik proektlerin qollaytuǵın Apache Software Foundation bar.
Ekonomika[redaktorlaw | derekti jańalaw]
Ayırım ekonomistler ashıq kodlı informaciyanıń iygiligi menen waqıttı, aqshanı hám kúsh-jigerdi talap etetuǵın original jumısı bar[4] “bilim iygiligi” degen pikirge kelisedi. Jumıstı qayta shıǵarıw bahası jetkilikli tómen bolıp, sonlıqtan qosımsha paydalanıwshılar nol yamasa nolge shamalas baha menen qosılıwı múmkin - bul ónimniń shekli bahası dep ataladı. Avtorlıq huqıq monopoliyanı payda etedi, sonlıqtan tutınıwshılardan alınatuǵın baha ónimniń sheklengen bahasınan aytarlıqtay joqarı bolıwı múmkin. Bul avtorǵa original dóretpeni jaratıwǵa ketken shıǵındı qaplawǵa imkaniyat beredi. Usılayınsha, avtorlıq huqıq jumıstı shekli bahadan joqarı, biraq dáslepki óndiris bahasınan tómen bahalaytuǵın tutınıwshılar ushın qoljetimlilik shıǵınların payda etedi. Qáteni dúzetiw yamasa imkaniyat qosıw ushın ózgertilgen programmalıq támiynattıń kóshirmesi yamasa qosıqtıń remiksi sıyaqlı dóretpe jumıs islegisi keletuǵın, biraq avtorlıq huqıq iyesine tóley almaytuǵın yamasa tólegisi kelmeytuǵın avtorlarǵa erisiw shıǵınların da qıyınshılıqlar payda etedi.
Ashıq kodtı rawajlandırıw anaǵurlım zor bahalıqtı payda etetuǵını tuwralı dáliller bar. Mısalı ashıq kodlı apparatlıq dizayn konteksinde cifrlı dizaynlar biypul ulıwma paydalanıladı hám cifrlı óndiris texnologiyalarına (mısalı, RepRap 3D printerleri) erise alatuǵın hár qanday adam materialdıń bahasına ónimdi qaytalay aladı..[5] Original bólisiwshi birge islesiwshi jámiyetshiliginen dáslepki dizayn boyınsha keri baylanıs penen itimal optimallastırıwlardı aladı.
Kóplegen ashıq kodlı proektlerdiń ekonomikalıq áhmiyeti joqarı. Battery Open Source Software Index (BOSS) maǵlıwmatları boyınsha, ekonomikalıq jaqtan eń zárúr on ashıq kodlı proekt:[6][7]
| Reyting | Proekt | Jetekshi kompaniya | Bazar bahası |
|---|---|---|---|
| 1 | Linux | Red Hat | $16 milliard |
| 2 | Git | GitHub | $2 milliard |
| 3 | MySQL | Oracle | $1.87 milliard |
| 4 | Node.js | NodeSource | ? |
| 5 | Docker | Docker | $1 milliard |
| 6 | Hadoop | Cloudera | $3 milliard |
| 7 | Elasticsearch | Elastic | $700 million |
| 8 | Spark | Databricks | $513 million |
| 9 | MongoDB | MongoDB | $1.57 milliard |
| 10 | Selenium | Sauce Labs | $470 million |
Berilgen reyting onlayn talqılawlardaǵı proektlerge baylanıslı belsendilikke, GitHub-qa, izlew sistemalarındaǵı izlew belsendiligine hám miynet bazarındaǵı tásirge tiykarlanǵan.
Derekler[redaktorlaw | derekti jańalaw]
- ↑ Lakhani, K.R. (June 2003). How Open Source Software Works: Free User to User Assistance.
- ↑ Gerbe, Aurona. Proceedings of the SAICSIT 2010 Conference — Fountains of Computing Research. ACM Press.
- ↑ 3,0 3,1 „Open Source Studie Schweiz 2015 publiziert: Mehr Unabhängigkeit und Sicherheit dank Open Source“ (de-CH). Der Verband für den Informatiker & für die Informatik. 13-mart 2017-jılda túp nusqadan arxivlendi. Qaraldı: 23-dekabr 2018-jıl.
Silteme kórsetiwdegi qátelik: Invalid
<ref>tag; name ":0" defined multiple times with different content - ↑ Granstrand, Ove. The economics and management of intellectual property : towards intellectual capitalism. Cheltenham, UK: E. Elgar, 1999. ISBN 978-1-85898-967-9.
- ↑ Wittbrodt, B.T.; Glover, A.G.; Laureto, J.; Anzalone, G.C.; Oppliger, D.; Irwin, J.L.; Pearce, J.M. (2013). "Life-cycle economic analysis of distributed manufacturing with open-source 3-D printers". Mechatronics 23 (6): 713–726. doi:10.1016/j.mechatronics.2013.06.002. ISSN 0957-4158. https://digitalcommons.mtu.edu/materials_fp/48.
- ↑ Joe McCann, „The Meteoric Rise Of Open Source And Why Investors Should Care“, Forbes (неміс тілі), qaraldı: 2017-10-10
- ↑ Dharmesh Thakker (7 April 2017), „Tracking the explosive growth of open-source software“, TechCrunch (неміс тілі), qaraldı: 2017-10-10